Schuldgevoel bij kind

Hoe ontwikkelt zich in een kind normaal gesproken een evenwichtig schuldgevoel na een overtreding en hoe leert het vergeving aanvaarden? In mijzelf is dat niet goed ontwikkeld (emotionele tekorten gehad in jeugd, al deden mijn ouders enorm hun best) en ik vind het dus enorm moeilijk om dit op een gezonde manier aan mijn kind te leren. Bedankt voor uw tips!

Beste vraagsteller,

Bedankt voor uw vraag. In onderstaande reactie zal ik proberen u wat dingen uit te leggen en aan te reiken. Aangezien ik uit uw vraag niet kan opmaken of uw vraag specifiek over een kind van een bepaalde leeftijd gaat, zal het antwoord wat breed en algemeen zijn. Ook wordt in uw vraag niets vermeld over wat u momenteel bij u kind ervaart en of u het idee heeft dat het wat betreft schuldgevoel en vergeven misgaat bij uw kind. Daardoor kan ik niet concreet ingaan op signalen die u mogelijk ziet bij uw kind. Ik ben van mening dat ieder kind om een specifieke aanpak vraagt en dat aspecten als temperament en karakter van invloed zijn op zijn ontwikkeling, ook op die van schuldgevoelens en vergeven. Ik zal proberen hieronder wat tips en handreikingen te doen, maar die zullen dus algemeen van aard zijn. Mocht u behoefte hebben aan concretere tips, dan raad ik u aan om uw vraag meer te specificeren en iets meer uitleg te geven.

Het ontwikkelen van een schuldgevoel hangt sterk samen met de gewetensontwikkeling. Bij jonge kinderen (onder de 6 jaar) is de gewetensontwikkeling volop bezig. Tot een jaar of 4 staat het eigen ik, het ego centraal. Kinderen zijn zich op die leeftijd niet bewust dat anderen een situatie op een hele andere manier bekijken of ervaren. Het geweten van een kind in deze leeftijd is afhankelijk van zijn ouders/verzorgers. Peuters weten vaak wel wanneer ze iets fout hebben gedaan, maar kunnen de schuld op een ander schuiven. Het dringt nog niet echt tot hen door dat het echt fout was wat hij deed. Het hebben van een schuldgevoel komt in deze leeftijdsfase dan ook nauwelijks voor.

Een kind tussen de 4 en 6 jaar begrijpt de eisen die aan hem gesteld worden al beter en kan zich ook beter aanpassen. Kinderen in deze fase weten wat de consequenties zijn wanneer ze niet luisteren of iets doen wat niet mag. In deze fase zijn veel duidelijkheid, herhaling en een consequente aanpak nodig. Naarmate kinderen ouder worden, gaat de gewetensontwikkeling door en wordt het onderscheid tussen goed en kwaad meer en meer helder. Uiteindelijk is het van belang dat een kind zich verantwoordelijk gaat voelen voor zijn eigen gedrag, goed van kwaad kan onderscheiden en zich kan verplaatsen in een ander en ook kan invoelen hoe een ander zich kan voelen bij een situatie. Dit gaat samen met schuld- en schaamtegevoelens wanneer iets verkeerd wordt gedaan en de behoefte om dit te herstellen.

Hieronder een paar handreikingen voor u als ouder:

Allereerst is het van groot belang om als ouder (maar ook als leerkracht, opa/oma, sportleraar etc.) het goede voorbeeld te geven. Vooral jonge kinderen leren het meest van wat hun wordt voorgeleefd. Daarnaast is het belangrijk dat een kind de morele regels en gewoonten van het gezin en de maatschappij aanleert. Belangrijk daarbij is dat een kind niet alleen de regels leert, maar ook leert waarom deze regels gelden. Uitleg is dus erg belangrijk; het helpt kinderen om zich de regels echt eigen te maken. Hierbij is het goed om kinderen ook zelf te laten nadenken over situaties en zelf oplossingen te laten bedenken. En om het kind te leren zien wat de gevolgen zijn van hun eigen gedrag, zowel positief als negatief. Ook is het erg belangrijk dat kinderen leren dat andere mensen, net als zij, ook emoties hebben en leren om zich in een ander te verplaatsen. Waardering voor behulpzaamheid en afkeuring van ongewenst gedrag helpt hierbij.

Leer uw kind dat iedereen in het leven fouten maakt en dat fouten maken niet erg hoeft te zijn. Door fouten te maken, leert men. Kinderen hebben het nodig om (met name van hun ouders) te horen dat ze geliefd zijn en goed zijn zoals ze zijn. Ook als ze fouten maken, is het van belang dat ze blijven horen dat ze geliefd zijn.

Vertel eventueel uw kind wanneer u zelf een fout maakt en laat zien hoe u daar mee om gaat. Als ouder ben je het belangrijkste voorbeeld voor je kinderen. Weeg per fout/overtreding af hoe u als ouder reageert. Een kleine fout, als het omvallen van een glas melk, hoeft niet zwaar bestraft te worden. In een dergelijk geval is het voldoende om aan te geven dat het iedereen kan overkomen. Ruim het eventueel samen op en heb het er vervolgens niet meer over. Wordt er te zwaar gestraft of blijven ouders terugkomen op het incident, dan kan een kind angst, een schuldgevoel of negatief zelfbeeld ontwikkelen.

Uiteraard dient op grotere/ernstige overtredingen wel een consequentie te volgen, passend bij de overtreding. Belangrijk hierbij is om het gedrag van het kind af te keuren, maar niet het kind zelf.

Wat eveneens niet bijdraagt aan het ontwikkelen van een evenwichtig schuldgevoel is het stellen van hoge eisen en verwachtingen aan kinderen. Eisen of verwachtingen die gezien hun leeftijd niet reëel zijn. Kinderen zullen vaak niet aan die eisen kunnen voldoen, met als gevolg dat zij een schuldgevoel of negatief zelfbeeld kunnen ontwikkelen.

U geeft in uw vraag aan dat u vroeger emotioneel tekort bent gekomen, waardoor u het moeilijk vindt met schuldgevoelens en vergeven om te gaan. U zou eens kunnen terugkijken naar uw eigen jeugd, wat u daarin gemist hebt en wat ervoor gezorgd heeft dat u nu moeite heeft met schuldgevoelens en vergeven. Datgene wat u gemist heeft, kunt u mogelijk wél aan uw kind(eren) geven. Belangrijkste daarbij is: houdt van uw kind, benoem dat richting hem en laat in daden ook zien dat u onvoorwaardelijk van hem houdt.

Ik wens u veel wijsheid toe in de opvoeding.

Hartelijke groet,
A. Pleiter

Dit artikel is beantwoord door

MSc E. A. Pleiter-Visscher

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven