Heidelberger Catechismus en de geloofsbelijdenissen

Ds. M. Baan | Geen reacties | 29-05-2006| 00:00

Hoe moeten we tegen de Heidelberger Catechismus en de geloofsbelijdenissen aankijken? In preken worden ze regelmatig aangehaald, uit de Catechismus wordt zelfs elke zondag gepreekt. Laatst hoorde ik een predikant zeggen dat de kern van de bijbel in de geloofsbelijdenissen staat en dat die daarom erg belangrijk zijn. Hij zei dat sommige bijbelteksten op verschillende manieren te interpreteren zijn. En dat als er in de geloofsbelijdenis niets staat over wat er op die tekst van toepassing is, dat we dan vrij zijn in hoe we die tekst uitleggen. Bijv. teksten in Jesaja, waar het niet helemaal duidelijk is of het echt of zinnebeeldig wordt bedoeld. Nu kan ik me daar best in vinden, maar ik vraag me af waar het vandaan komt dat er zoveel waarde wordt gehecht aan die geschriften achter in de bijbel. Want deze zijn niet geschreven door God, maar door mensen, terwijl het in de bijbel andersom is. Ik bedoel... staan daar dan geen menselijke interpretaties in?

Beste mensen,
 
Een lange vraag, die -als je hem goed bekijkt- toch slechts één vraag is. Namelijk: wat is de waarde van de belijdenisgeschriften? Het antwoord zou ik toch een beetje langer willen maken dan een rechtstreeks antwoord op die ene vraag. Ik ga dan diverse vragen stellen rondom de belijdenisvragen en ze vervolgens beantwoorden.
 
1. Waar komen de belijdenisgeschriften vandaan?

Het antwoord moet luiden: uit de geschiedenis van de kerk. Op bepaalde momenten heeft de kerk belijdenisgeschriften voortgebracht. Nu ging dat nooit op de wijze van: ach, laten we maar weer eens een belijdenisgeschrift maken, want we hebben verder toch niets te doen. Nee, dat ging wat anders in zijn werk.
 
2. Wat was de oorzaak dat er belijdenisgeschriften kwamen?

Alle belijdenisgeschriften (we hebben er in totaal 6!) zijn tot stand gekomen op momenten, dat de kerk door een crisis ging. Een bepaald onderdeel van de leer van de Bijbel werd aangevallen. Daartegenin produceerde dan een kerkvergadering of een (aantal) theolo(o)g(en) een stuk waarin de Bijbelse leer werd geponeerd en verdedigd. Zo stond in de eerste eeuwen van de kerkgeschiedenis op zekere dag de leer van de drie-eenheid van God niet langer onomstotelijk vast. De verhouding tussen aan de ene kant de Heilige Geest en aan de andere kant God de vader en de Zoon werd op verschillende manieren uitgelegd. En wat gebeurde? De belijdenis van de 12 Artikelen was op dit punt niet toereikend, dus ontstond er op het concilie van Nicea (wij zouden zeggen: een synode van de toenmalige kerk) na lang beraad in het jaar 325 n.Chr. een stuk waarin de drie-eenheid duidelijker werd omschreven. De op die vergadering aanwezige kerkvader Athanasius heeft achteraf thuis ook een stuk opgesteld, waarin hij alle Bijbelse gegevens aangaande de drie-eenheid op een rij zette. Dat stuk werd later door de kerk ook erkend als geloofsbelijdenis: de geloofsvorm van Athanasius (uit 333 n.Chr.). Toen tijdens de reformatie de leer van de Bijbel onduidelijk was of zelfs officieel door de Roomse kerk werd geloochend, ontstonden er ook allerlei geschriften, waarin de Bijbelse leer duidelijk werd uiteengezet. Dat werd lang niet altijd gedaan met de bedoeling om een belijdenisgeschrift te produceren. Zo was de Nederlandse geloofsbelijdenis door de schrijver Guido de Brès bedoeld als een boekje om koning Filips de Tweede duidelijk te maken wat zijn protestantse onderdanen precies voorstonden. Later zei de kerk: maar dat boekje geeft nu precies aan wat de Bijbel leert. Zo werd het een belijdenisgeschrift van de kerk in Nederland. Met de Heidelbergse Catechismus ging het weer anders. Er was een catechismus nodig om jong en oud de Bijbelse leer op een overzichtelijke wijze (in de vorm van vraag en antwoord) in te scherpen. Welnu, zo kwamen er hier en daar in Europa catechismussen tot stand. Maar uit meerdere catechismussen heeft die van Heidelberg het tenslotte gewonnen en wel op zo'n overtuigende manier, dat de kerk zei: maar daarin belijdt de kerk de Bijbelse waarheid! Ook de Dordtse Leerregels werden na 1618-19 belijdenisgeschrift omdat de kerk na haar strijd tegen de remonstranten zei: maar in deze leerregels wordt de leer van de Nederlandse geloofsbelijdenis aangaande Gods verkiezing (artikel 16 en 17) op een duidelijke wijze nader uiteengezet en toegelicht.
 
3. Wat is de waarde van een belijdenisgeschrift?

Belijdenisgeschriften willen dus overzichtelijke samenvattingen zijn van de leer van de Bijbel. Zo beziet de kerk ze ook. Maar dat wil niet zeggen, dat ze dus boven elke twijfel verheven zijn! Hoe handig belijdenisgeschriften ook zijn, ze zijn toch niet meer dan afgeleide vormen van de Bijbelse waarheid. Op voorhand moet het dan ook niet uitgesloten worden geacht, dat op zekere dag zal blijken, dat er in een belijdenisgeschrift een fout staat! Dat we dus helaas het slachtoffer zijn geworden van een verkeerde, onbijbelse interpretatie. Natuurlijk, die kans is niet zo groot na alle eeuwen kerkgeschiedenis, maar theoretisch mag je die mogelijkheid toch nooit uitsluiten. De Bijbel blijft altijd norm! De Bijbel is Gods Woord en dus de waarheid. Alle geschriften van mensen staan op een heel ander, een veel lager niveau. Ze zijn op zich allemaal feilbaar, wat van de Bijbel niet gezegd kan worden. Omdat de belijdenisgeschriften bepaalde Bijbelse zaken zo kort en duidelijk weergeven, worden die belijdenisgeschriften toch nogal eens geciteerd. Een kwestie van handigheid. Maar de plaats van de Bijbel kan een belijdenisgeschrift nooit innemen! Ook kan een belijdenisgeschrift niet bepalend zijn voor de uitleg van de Bijbel. Zeg nu eens dat er twee mogelijkheden zijn om een bepaalde tekst uit te leggen. De ene manier spoort helemaal met een bepaald gedeelte uit de catechismus, terwijl de andere manier niet direct terug kan vallen op een gedeelte van een belijdenis. Dan nóg moet gezegd worden, dat die eerste manier van uitleg niet op voorhand beter is dan de tweede. Steeds moet weer de vraag in alle eerlijkheid worden gesteld: wat bedoelt de Bijbel? En dat je dan Bijbel met Bijbel vergelijken moet, de ene tekst met de andere tekst, dát spreekt vanzelf!
 
Kortom: we moeten o zo dankbaar zijn voor onze belijdenisgeschriften. Maar we hebben bij de Bijbel te leven!

Met een hartelijke groet,
 
Ds. M. Baan

Dit artikel is beantwoord door

Ds. M. Baan

• Geboortedatum:
  16-02-1946
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Veenendaal
• Status:
  Actief

118 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven