Kruisje slaan met wijwater als doopherinnering

Deze zomer zijn we in Frankrijk weer veel katholieke kerken binnengestapt. Daar is naast de deur een bakje wijwater aanwezig, waarmee je een kruisje kunt slaan. Dat is als herinnering aan de doop en om duidelijk te maken dat je een sacrale ruimte binnen gaat. Ik vind het eigenlijk wel een mooi teken, zo’n doopherinnering. Is er iets tegen om ook zo’n kruisje met wijwater te slaan?

Beste kerkbezoeker,

Allereerst mijn excuses voor de late beantwoording van deze vraag. Maar ik wilde je vraag zorgvuldig beantwoorden. Dat is deze waard. Want ik vind het een mooie en belangrijke vraag. Het is denk ik ook een actuele vraag. Er zijn in onze wereld op drift waarin God naar de rand gedrongen is veel mensen die behoefte hebben aan rituelen, zichtbare en tastbare herinneringen. Daar is op zichzelf niets mis mee. Dat is gegeven met ons mens zijn. God gaf ons voor de val twee zichtbare en tastbare bomen als tekenen van Zijn verbond.

In onze bedeling geeft de Heere ons de Heilige Doop en het Heilig Avondmaal. Wat een waardevolle sacramenten. Wat mooi en goed dat jij bewust aan je doop wilt denken! Hoe belangrijk is dat! We hebben de doop, die God ons niet voor niets gegeven heeft, zo te gebruiken! Helaas laten veel christenen hun doop ongebruikt liggen. Denken aan je doop is zeker goed en mooi. 

Jouw vraag is of er iets tegen is om dat met wijwater te doen. Ik begrijp heel goed dat je dit een mooi idee vindt. Maar er zijn volgens mij inderdaad principiële bezwaren tegen te geven. Laat ik proberen dat op een zorgvuldige manier uit te leggen.

Volgens de rooms-katholieke leer is wijwater heilig omdat de kerk er een zegen aan heeft verbonden. Wijwater wordt behalve voor de doop dan ook gebruikt om mensen, dieren en andere dingen mee te zegenen. Dat moeten we echt afkeuren. Maar jij zou kunnen zeggen: Natuurlijk keur ik dat af, maar als ik dit water nu alleen gebruik als een manier om aan mijn doop te denken, is er dan iets mis mee?

Maar is het dan wel zo verstandig om dat met wijwater te doen? In de praktijk van de volksdevotie wordt aan het wijwater zelf een bijzondere kracht toegeschreven. Jij kunt het dan wel op de goede manier willen gebruiken om aan je doop terug te denken. Maar zouden anderen die jou dit zien doen daardoor geen verkeerde indruk krijgen? Zij worden mogelijk gesterkt in een verkeerde praktijk.

Dan komt ook de vraag op waarom je specifiek aan je doop wilt denken als je een kerkgebouw binnen wilt gaan. Hebben we dat niet iedere dag te doen? Natuurlijk, je kunt dat iedere dag doen en nog een kerk extra als je een kerkgebouw binnen gaat. Maar heeft dat dan een meerwaarde? Jij geeft in je vraag aan dat het wijwater aan de ingang van een kerkgebouw erop wijst dat je een sacrale ruimte binnen gaat. Maar hier denkt de reformatie echt anders dan de rooms-katholieke kerk. Het hele heelal is een sacrale ruimte. Wij leven daarin immers voor het aangezicht van God. Er zijn in de nieuwe bedeling geen gebouwen meer die op zichzelf heilig zouden zijn. De voorhang van de tempel is gescheurd en sinds Pinksteren is de gemeente de tempel van de levende God. Hij woont door Zijn Geest in Zijn gemeente. Een kerkgebouw is functioneel heilig, namelijk op het moment dat de heilige gemeente Gods onder leiding van de ambten in een heilige eredienst, onder de bediening van de verzoening samenkomt.

Je zou nog kunnen zeggen dat het gedenken van de doop op de drempel van een kerkgebouw in die zin een meerwaarde heeft dat het gaat om de verbinding met de gemeente die daar samenkomt. De doop is een teken dat je bij de wereldwijde gemeente van Christus hoort. In die zin snap ik je behoefte ook wel. Misschien zouden we aan onze doop moeten denken elke keer als we het kerkgebouw van onze eigen gemeente binnenstappen? Ook niet verkeerd om als eerste naar het doopvont te kijken als je in de bank gaat zitten.

Maar heeft het gebruik van water echt een meerwaarde bij het denken aan je doop? Of zou het ook af kunnen leiden van het water dat ooit éénmalig gevloeid heeft? Is het gevaar niet dat het een sacrament wordt bij het sacrament? 

De Heere God heeft ons twee sacramenten gegeven. Zouden we daar niet tevreden mee zijn? Hij geeft ons precies wat we nodig hebben: twee sacramenten als teken van Zijn verbond. Meer hebben we niet nodig. Het is wijs om dicht te blijven bij wat Hij gegeven heeft. Onze catechismus legt het tweede gebod zo uit dat we God op geen andere manier zullen vereren dan Hij in Zijn Woord bevolen heeft.

De Heere spoort ons in de Bijbel wél aan om te beseffen wat onze doop inhoudt. (Bijvoorbeeld in Romeinen 6:1.) Maar Hij gebiedt ons nergens om daar water bij te gebruiken. Je kunt het denk ik wel andersom doen: elke keer als je water gebruikt terugdenken aan je doop! Dan denk je op een dag heel wat aan je doop.

Laten we inderdaad veel aan onze doop denken en daarbij van harte (!) zingen: “Ontzondig mij met hysop en ik zal rein zijn; was mij en ik zal witter zijn dan sneeuw.” (In de rooms-katholieke liturgie wordt dit gezongen als het wijwater op de gemeente gesprenkeld wordt.) Dan gaat het niet om het water op zichzelf, maar om het water samen met het Woord. Augustinus zei dat het water door het Woord een sacrament wordt. Het gaat om de belofte die God in de doop betekend en verzegeld heeft, dat om Christus wil ons al onze zonde vergeven zijn.

Maarten Luther schrijft in zijn voorrede op zijn grote catechismus: “Ongetwijfeld zult u noch met wierook noch met ander reukwerk sterker tegen de duivel optreden dan wanneer u met Gods geboden en woorden omgaat, daarover spreekt, ervan zingt en erover denkt. Dat is metterdaad het echte wijwater en een teken waarvoor hij op de vlucht gaat.”

Ds. J. A. J. Pater