De praktijk van het Reveil
Drs. J. Noordzij | Geen reacties | 07-08-2025| 13:54
Vraag
Je hoort en leest zo nu en dan wel eens wat over het Reveil. Ik vind het erg inspirerend dat predikanten de waarde van het evangelie (her)ontdekten en daar ook praktisch vervolg aan gaven in het maatschappelijk leven. Zoals in armenzorg, huisvesting, onderwijs, drankbestrijding, prostitutie, enzovoorts. Nu zou ik me hier graag wat verder in verdiepen, maar ik vind eigenlijk geen boeken hierover die recent zijn gepubliceerd. Zou u wat namen van voormannen en titels kunnen aanbevelen van boeken over het Reveil, of laagdrempelige boeken geschreven door mannen van het Reveil. Ik ben -nog meer dan op het theologische deel van de geschiedenis- vooral ook op zoek naar het praktische deel, zoals door ds. O. G. Heldring.
Antwoord
Beste vraagsteller,
Je stelt een mooie vraag over een boeiende beweging. Eén probleem heb ik wel met je vraag: hij lijkt te suggereren dat het Réveil een beweging van predikanten was. En zeker, een aantal predikanten heeft een belangrijke rol gespeeld, zoals de door jou genoemde O.G. Heldring. Maar daarnaast speelden ook leken een belangrijke, zo niet de belangrijkste rol. Denk aan Guillaume Groen van Prinsterer, Isaäc da Costa en Abraham Capadose. Hiermee heb je gelijk een aantal namen van voormannen. Omdat het onmogelijk is alle personen uit het Réveil te bespreken, die maatschappelijk actief waren, heb ik gefocust op drie personen en op een mix van meer wetenschappelijke en meer populaire publicaties.
Ik begin met een vrouw. Betsy Groen van Prinsterer. Ze stichtte onder andere een naaischool voor volksmeisjes en een diaconessenhuis. Over haar verscheen in 2018 “Zoveel liefde”. Historische roman over Betsy Groen van Prinsterer geschreven door Edith Schouten.
Wat betreft de diaconessen, hierover schreef M. E. Kluit in haar boekje “Nader over het Réveil” een hoofdstuk onder de titel “De diaconessen in het Réveil” en in het boek “Opwekking van de natie. Het protestantse Réveil in Nederland” (onder redactie van Fred van Lieburg) schreef Mart van Lieburg een artikel “Het vroege diakonessenwezen in Nederland (1836-1886)”.
Een kleurrijk figuur en een beetje het buitenbeentje van het Réveil was ds. Jan de Liefde, die in de Jordaan in Amsterdam evangeliseerde met onder zijn ene arm zijn Bijbel en onder de andere arm een brood of een turf. Hij richtte de Vereniging Tot Heil des Volks op. In 1994 verscheen in Terdege een mooi artikel over hem van N. C. van Velzen onder de titel “Jan de Liefde. Buitenkerkelijk evangelist”. Over de geschiedenis van Tot Heil des Volks schreef O. W. Dubois het boek “Aan de minste van mijn broeders.”
Van ds. Ottho Heldring werd door zijn zoon een autobiografie samengesteld, “O.G. Heldring. Leven en arbeid”, maar dit boek is alleen in een aantal bibliotheken te raadplegen. M. E. Kluit schreef over hem in “Nader over het Réveil” onder de titel “Ottho Gerhard Heldring als Réveil-figuur” en J. L. van Essen schreef het opstel “Heldring, de sociale kwestie en het Réveil” in haar boek “Een ziel van vuur. Opstellen over Groen van Prinsterer en zijn omgeving.”
Van een aantal verhalen van Heldring zijn scans in pdf op internet te vinden (zie onderstaande links), alsook besprekingen van zijn publicaties, zoals bijvoorbeeld “De Jenever erger dan de Cholera.”
Als het gaat om de vraag hoe het Réveil de praktijk zocht, kun je ook terug naar het standaardwerk van M. E. Kluit, “Het protestantse Réveil in Nederland en daarbuiten 1815-1865.” Het boek is inmiddels beschikbaar op Theologienet en met name de hoofdstukken XII en XIII beschrijven de verschillende maatschappelijke activiteiten van het Réveil.
Als het gaat om meer (wetenschappelijke) literatuur, in “Opwekking van de natie” schrijft Fred van Lieburg over de historiografie van het Nederlandse Réveil (papgina 241 – 280). In de noten bij dit artikel is heel veel literatuur te vinden.
Ik hoop je hiermee wat op pad te hebben geholpen. Daarnaast hoop ik dat het bezig-zijn met het Réveil ook het verlangen bij je wekt naar een herleving van de kerk in onze tijd. Want zo’n herleving is vandaag niet minder nodig dan in de 19de eeuw. En misschien heb je die herleving ook persoonlijk nodig.
Links:
- https://www.dbnl.org/tekst/held005arme02_01/
- https://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=held005arme01
- https://www.dbnl.org/tekst/_vad003183801_01/_vad003183801_01_0142.php
J. Noordzij
Dit artikel is beantwoord door
Drs. J. Noordzij
- Geboortedatum:05-01-1964
- Kerkelijke gezindte:Gereformeerde Gemeenten
- Woon/standplaats:Barendrecht
- Status:Actief

Bijzonderheden:
Functie: docent(opleider) & ouderling