Verplichte anticonceptie voor verstandelijk beperkten

J. Boeijenga | 2 reacties | 21-04-2017| 16:26

Wat is een Bijbelse visie op het verplichten van anticonceptie voor mensen met een verstandelijke beperking die niet in staat zijn het kind op te voeden en niet in staat zijn om ‘met wijsheid bij elkaar te liggen’ maar wel de lichamelijke en/of emotionele behoefte voelen om gemeenschap te hebben en/of een kind te krijgen?

Geachte vragensteller,

Was het maar zo eenvoudig dat we uit de Bijbel over deze levensvraag een (begin van) een antwoord konden krijgen! En dan verwacht u via het medium Refoweb een gezaghebbende uitspraak te verkrijgen? De bescheidenheid gebiedt dat dit niet mogelijk is. Hooguit kan er, met alle gebrek, enige duiding gegeven worden vanuit Gods Woord.

 Er worden hier meerdere aspecten aangeroerd die ieder afzonderlijk al stof tot nadenken geven: 1. Het gebruik van anticonceptie; 2. Legitimiteit van het toepassen van verplichte anticonceptie; 3. De ruimte die geboden moet of mag worden aan mensen met een verstandelijke beperking om gemeenschap te hebben.

Er is, onder anderen op Refoweb maar ook op vele andere plaatsen, al veel geschreven over het gebruik van anticonceptie in Bijbels licht. Ik denk dat dit nu ook buiten het bestek van de beantwoording valt, argumenten die hiervoor gegeven zijn vallen doorgaans binnen het kader van de ‘normale gezinssituatie’. Daar is bij bovenstaande kwestie geen sprake van.

Legitimiteit van het toepassen van verplichte anticonceptie (AC)

Het toepassen van verplichte AC geeft sterk het karakter van medisch beleid. Niet zozeer een therapie om iets te behandelen (zoals een antibioticakuur bij een infectie) maar meer beleid of handelen volgens een gedragscode om te voorkomen dat er ‘ongewenste effecten’ kunnen plaatsvinden (zoals een goed desinfectiebeleid het aantal infecties sterk kan terugdringen). Nu is dat in dit geval misschien een wat ongelukkige vergelijking, maar ik probeer aan te geven wat de indicatie voor dit beleid zou kunnen zijn.

Maatschappelijk gezien loopt deze discussie al langere tijd. Vrij onlangs werd hier in Trouw nog over geschreven:  Waar eerst de onaantastbaarheid van rechten van de ouder(s) voorop stond, neigt men nu toch meer het belang van het (nog niet verwekte) kind te laten prevaleren. Als we de discussie dus door het vrije spel der geesten laten voeren, lijkt de uitkomst te tenderen naar: Verplichte AC is in dit geval toegestaan, ja zelfs geboden. Een sterk argument wordt in het aangehaalde artikel gegeven door een vrouw die zelf twee verstandelijk gehandicapte ouders heeft. Aandacht en liefde leek wel gegeven te worden, maar alleen als de ouders daar zelf behoefte aan hadden, niet wanneer het kind dat nodig had. En verder was er behalve affectieve verwaarlozing ook sociale en lichamelijke verwaarlozing omdat de ouders geen prioriteiten konden stellen, etc.

Echter, vanuit de artsenfederatie KNMG, de professionals die toch de AC moeten voorschrijven, rijzen professioneel/principiële bezwaren: Praktische en juridische bezwaren worden gemaakt, zoals onhaalbaarheid, onwenselijkheid en ineffectiviteit. Men is niet principieel tegen het verstrekken van AC aan deze doelgroep, maar wel tegen het verplichten (=dwang) daarvan.  En zo lijken toch weer de antiautoritaire trekken van de 70’er en 80’er jaren op te duiken waarbij er vooral geen dwang op kinderen (opvoeding, onderwijs) en patiënten (psychiatrie) uitgeoefend mocht worden. De uitkomsten van dit beleid zijn toch niet zo eenduidig positief geweest als de voorstanders destijds gedacht hadden.

Wat wel opvallend is: de medici, die behalve het voorschrijven en evt. inbrengen van de middelen toch minder met het wel en wee van de ‘patiënten’ te maken hebben, zijn nogal terughoudend. Maar van de directe zorgverleners (GGz, jeugdhulpverlening, gehandicaptenzorg, bijzonder onderwijs) is 73 procent voorstander van gedwongen AC. Daar wordt toch meer de directe nood gepeild vanwege de dagelijkse confrontatie met de problemen.

Dwang voor eigen bestwil wordt in de Bijbel niet negatief geïnterpreteerd. Denk aan Lot die bijna aan zijn haren uit Sodom gesleurd moest worden om van de ondergang gered te worden. Maar ook in de gelijkenis door de Heere Jezus van de Hemelse bruiloft, waarbij de aanvankelijke doelgroep die was uitgenodigd het nogal liet afweten en vervolgens anderen werden uitgenodigd onder de aansporing: “Dwingt ze om in te gaan...”

Nu moet er natuurlijk de nodige voorzichtigheid betracht worden bij het toepassen van Bijbelse gelijkenissen van 2000 jaar geleden op de huidige maatschappelijke situatie, maar de hint van ‘dwingen om iemands bestwil’ geeft op z’n minst te denken...

De ruimte die geboden moet of mag worden aan mensen met een verstandelijke beperking om seksuele gemeenschap te hebben

Het antwoord hierop is lange tijd eenvoudig en eenduidig geweest: die ruimte is er niet. Dat werd ook duidelijk in de wijze waarop met deze medemensen werd omgegaan: ze werden ondergebracht in tehuizen, vaak buiten de bebouwde kom, en zo geïsoleerd van de maatschappij en naar geslacht ook gescheiden.

Ook in de tegenwoordige tijd wordt in bepaalde instellingen het scheiden der seksen soms tamelijk stringent doorgevoerd, wat hoofdzakelijk te maken heeft met de daar gehanteerde visie op de Bijbel die geen ruimte laat voor het hebben van seksuele gemeenschap voor het huwelijk. Hiermee samenhangend is er ook sterke terughoudendheid bij het gebruik van anticonceptiva en wordt een huwelijk van twee personen met een verstandelijke beperking in beginsel afgewezen en zeker niet aangemoedigd. De vraag is of de reikwijdte van de vragen die gesteld worden bij een (kerkelijke) huwelijksbevestiging aangaande de wederzijdse zorgplicht en de zorg voor eventuele kinderen wel in zijn volle breedte bevat en nagekomen kan worden. Hierbij wordt uitgegaan van een consequent doordachte visie op en letterlijke interpretatie van de Bijbel, zoals die bij het grootste deel van de Refoweb-achterban gebruikelijk is.

Echter, ook binnen de reformatorische gezindte zijn principes en inzichten aan het veranderen. We zijn dikwijls meer kinderen van deze tijd dan we zelf willen toegeven. Waar vroeger een vrouwelijke leerkracht door het aangaan van haar huwelijk haar arbeidsovereenkomst met het onderwijsinstituut moest beëindigen vanwege de toenmalige, ook op de Bijbel gebaseerde, visie op huwelijk en gezin(svorming), is tegenwoordig het reformatorische (basis)onderwijs onmogelijk draaiende te houden als dit principe nog steeds wordt gehanteerd. Ook is het een gegeven dat in de breedte van de reformatorische gezindte het gemiddelde kindertal in de loop van de laatste decennia aan het dalen is, terwijl de vruchtbaarheid niet significant is afgenomen. Zomaar twee herkenbare voorbeelden van de kennelijke veranderde Bijbelse visie op huwelijk en gezin. Het valt niet moeilijk deze lijn door te trekken naar het onderwerp dat nu aan de orde is.

Een zekere terughoudendheid om deze lijn dan maar verder door te trekken en toe te passen op gezinsvorming bij de groep mensen waar het nu over gaat, is wel op zijn plaats. Daar is het onderwerp te complex voor. Het is wellicht wijs om te rade te gaan bij professionele zorgverleners uit de reformatorische gezindte die dagelijks hiermee te maken hebben. Ook zij worstelen met de materie en hebben bij hun vakorganisatie RMU aangeklopt om handvatten te krijgen. De werkgroep Gewetensbezwaar van de RMU heeft via hun website hier behartenswaardige zaken over gezegd.
Ik sluit me daar graag bij aan deze bijbelse visie seksuele hulpverlening.  Behalve de Bijbelse aspecten vind je nog wel meer informatie over dit onderwerp (en eventueel andere, ethisch beladen zaken).

Hoewel er niet meer dan enige denkrichtingen aangereikt kunnen worden, hoop ik toch dat je zo kunt komen tot een afgewogen, principieel verantwoorde meningsvorming.

Johan Boeijenga

Dit artikel is beantwoord door

J. Boeijenga

• Geboortedatum:
  26-05-1958
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  Nunspeet
• Status:
  Actief

71 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven