Vraag
Het viel me onlangs in Handelingen 7 op dat Stefanus in zijn rede stelt dat de Hebreeuwse kinderen “te vondeling” werden gelegd om -buiten de stad?- te sterven (vers 19). Is er een verklaring waarom hij dit zo stelt, terwijl we in Exodus iets anders lezen, namelijk dat farao opdracht had gegeven dat baby’s van het mannelijk geslacht in de Nijl geworpen moesten worden (Exodus 1:20)?
Antwoord
Antwoord: Beste opmerkzame lezer,
In de Herziene Vertaling heeft Stefanus het inderdaad over Farao die onze vaderen slecht behandelde “door hun jonge kinderen te vondeling te laten leggen.” En in de Nieuwe Bijbelvertaling over Farao die “onze voorouders dwong hun pasgeboren kinderen te vondeling te leggen.” Maar in de Statenvertaling handelt Farao kwalijk: “zodat zij hun jonge kinderen moesten wegwerpen.” Stefanus gebruikt in het Grieks een wat bijzondere uitdrukking waarin een bijvoeglijk naamwoord gebruikt wordt dat volgens een belangrijk Grieks woordenboek (Liddell-Scott-Jones) kan betekenen: weggezonden, blootgesteld (Engels: exposed) of weggeworpen. Als je de betekenis “weggezonden” of “weggeworpen” volgt, dan komen we uit op de vertaling zoals de Statenvertaling die geeft.
Nu geeft het Griekse woordenboek de mogelijkheid om het bijvoeglijke naamwoord dat hier gebruikt wordt te vertalen als “blootgesteld.” Dat doet het woordenboek omdat het verwant is aan een werkwoord dat onder andere betekent: uitzetten, buiten plaatsen, blootstellen (Engels: to expose). Als dit werkwoord gebruikt wordt over kinderen, dan gaat het bijna altijd over het blootstellen van kinderen aan kou, honger en roofdieren, met het doel of om hen te laten sterven, of om hen gevonden te laten worden door slavenhandelaars of mensen die zelf geen kinderen kunnen krijgen. Wat wij in het Nederlands dus ook wel “te vondeling leggen” noemen.
Nu wordt een vorm van dit werkwoord ook gebruikt in Handelingen 7:21 waar over Mozes gezegd wordt dat hij “weggeworpen was” (Statenvertaling) of: “te vondeling was gelegd” (HSV, NBV). Je zou het ook nog kunnen vertalen als “verlaten” (to abandon) zoals veel Engelse vertalingen doen. Welke vertaling is hier nu beter?
De vertaling die de Statenvertaling geeft gaat al terug op Hesychius van Alexandrië uit de 6e eeuw, die dit woord al als “wegwerpen” uitlegt in zijn woordenboek Grieks-Grieks dat hij schreef. Daar komt nog bij dat in Exodus 1:22 heel duidelijk staat dat de zonen in de rivier geworpen moesten worden. Is dan de Statenvertaling niet gewoon beter?
Dan geef ik het volgende in overweging: als je Exodus 1:22 goed leest, wat staat daar dan? “Toen gebood Farao aan al zijn volk, zeggende: Alle zonen, die geboren worden, zult gij in de rivier werpen, maar al de dochteren in het leven behouden.” Merk op dat Farao daar niet, of in ieder geval niet alleen, de Israëlieten de opdracht geeft om hun zonen in de rivier te werpen. Nee, hij geeft deze opdracht aan zijn hele volk!
Met andere woorden: dit is een opdracht die geldt of die ook geldt voor de Egyptenaren. Er zijn zelfs Joodse verklaarders die menen dat Farao de opdracht op zeker moment ook gaf aan zijn eigen volk, dus dat ook Egyptische zonen in de rivier geworpen moesten worden! Maar de meeste verklaarders gaan er, mijns inziens terecht, vanuit dat het ging om de zonen die geboren werden aan de Israëlieten.
Dat is een zeer bedreigende situatie geweest voor de Israëlieten. Iedere Egyptenaar kan namelijk je pasgeboren zoon in de rivier werpen. Dus als je een zoon krijgt dan verberg je hem zodat niemand hem te zien krijgt. Zo deed de moeder van Mozes dat (Exodus 2:2). En als ze hem niet langer kan verbergen dan brengt ze hem zelf naar de rivier, in een drijvend doodskistje (Exodus 2:3). Als zij dat bedacht heeft, zullen dan niet meer moeders en vaders dat bedacht hebben? Met andere woorden werden de Israëlieten op die manier niet min of meer gedwongen om hun zonen te vondeling te leggen?
Zou het dit zijn waar Stefanus aan denkt als hij in Handelingen 7:19 heeft over Farao die “listigheid” gebruikte tegen of “listig” omging met “ons geslacht”?
Ds. J. A. J. Pater
Dit artikel is beantwoord door
Ds. J.A.J. Pater
- Geboortedatum:09-11-1976
- Kerkelijke gezindte:PKN (Hervormd)
- Woon/standplaats:Doornspijk
- Status:Actief
