Liederen zingen naast de psalmen

G. Slurink | 1 reactie | 29-04-2024| 16:33

Beste heer Slurink. Omdat we uw antwoorden altijd erg kunnen waarderen wat betreft muziek, richt ik mij tot u. Eerlijk gezegd vind ik het steeds lastiger worden wat we naast de psalmen eigenlijk tot eer van God zouden kunnen zingen. In Op Toonhoogte staat maar weinig in, naar ons idee. Veel ik-gericht: wat heb ik aan God in plaats van dat wij door en voor God leven en alleen uit genade mogen leven. Dat ons leven volledig in afhankelijkheid van Hem moet zijn, Hem volgen en dienen.

Zijn de liederen uit de bundel Uit Aller Mond wel juist om te zingen of dien je die ook stuk voor stuk te beoordelen? Of Glorieklokken? Zijn er nog andere geschikte bundels? Of kunt u een lijst van liederen (uit welke bundel dan ook, wellicht toch ook Op Toonhoogte) geven die u geschikt zou vinden? Die u eventueel thuis zingt. Misschien Engelse hymnes, maar ook Nederlandse liederen? Wat mij betreft mag dat uw persoonlijke mening zijn. Wij zouden het in elk geval erg op prijs stellen. We zijn hier al zolang naar op zoek.

Beste vraagsteller,

Een goede bundel en goede liederen te vinden is inderdaad lastig. Er zijn niet alleen heel veel bundels (geweest; zie bijvoorbeeld kerkliedwiki.nl en dat zijn ze nog niet eens allemaal), van veel bundels zijn er ook verschillende edities geweest waarbij de samenstelling ook weer veranderde. Daarbij zijn er vaak meerdere vertalingen of bewerkingen van een lied, soms wel meer dan tien en het komt geregeld voor dat in de ene bundel een andere bewerking van een lied staat dan in een andere. Met een andere bewerking bedoel ik een andere bewoording, vaak een hertaling en een hernieuwde interpretatie. En zelfs verschillende edities van dezelfde bundel hebben soms weer verschillende bewerkingen van hetzelfde lied. Ik heb zelf al deze bundels niet in bezit dus in kan niet nakijken welke bewerking er in welke bundel staat.

Om een beetje een weg te vinden in deze wirwar denk dat het nuttig kan zijn om allereerst wat oog te krijgen voor de verschillende manieren van denken die er achter liederen of bewerkingen ervan zit. Ik denk dat je daar grofweg drie benaderingen kunt onderscheiden, die ik pre-modern, modern en post-modern wil noemen. Bij een pre-moderne benadering is de Bijbelse openbaring de kern: wat zegt de Bijbel. Bij een moderne benadering is het eigen denken de kern: wat vind ik er van. Bij de post-moderne benadering is de eigen beleving de kern: hoe voelt dit voor mij, wat is mijn beleving. Ik ben van mening dat de pre-moderne benadering het meest tot opbouw is. Dat geeft een fundament waar je op kan bouwen. Daar kan dan best een zelfreflectie uit voorkomen, maar dan altijd als reactie op wat God heeft gezegd en gedaan. Bij de moderne en post-moderne benadering wordt echter veel meer op je zelf gebouwd, je eigen denken, je eigen beleving, je eigen gevoel, en dat is is altijd een wankele basis.

Nu is deze scheiding niet heel strikt, een lied kan een mengsel zijn. Bijvoorbeeld het kan van oorsprong pre-modern zijn maar vertaald onder een meer moderne invloed en latere bewerkingen ervan kunnen weer onder een meer post-moderne invloed staan. Dat maakt het soms wat lastig. Desalniettemin denk ik dat het letten op dit onderscheid helpen kan: is het lied of de bewerking ervan vooral pre-modern, is het vooral modern en of is het vooral post-modern?
 
Als we dan door de tijd gaan dan zie ik verschillende groepen liederen die met deze verandering in denken meebewegen. De eerste groep bestaat uit oudere liederen, waarmee ik de liederen bedoel die grofweg voor 1900 gemaakt zijn. Veel daarvan hebben een Engelse of Duitse oorsprong. Denk aan de liederen van Paul Gerhardt, John Newton, Isaac Watts, Augustus Toplady, en vele anderen. Deze hebben meestal een pre-moderne benadering. Deze liederen zitten vol Bijbelse inhoud en hebben een heldere boodschap die goed te begrijpen en niet wazig is. Het kan wel zijn dat je wat moeite moet doen om te wennen aan het taalgebruik maar dat is zeker de moeite waard. 

Voorbeelden hiervan zijn: “Beveel gerust uw wegen” en “Vaste rots van mijn behoud”. Merk op dat er van veel van deze liederen ook wel meer moderne bewerkingen bestaan. Ik zou zelf over het algemeen de voorkeur geven aan een oudere (pre-moderne) bewerking. Op Gezangboek.nl vindt u een heleboel van deze liederen in het Nederlands. Hier op YouTube zijn er een heleboel Engelse verzameld, prachtige liederen van bijvoorbeeld Horatius Bonar, Robert Murray McCheyne, John Newton, Isaac Watts en vele andere. Bijvoorbeeld dit lied van Robert Murray McCheyne dat in Nederland vrijwel onbekend is:

Deze soort van liederen hebben met afstand mijn voorkeur. Hieronder reken ik ook de meer evangelische liederen die gemaakt zijn grofweg tussen 1860 en 1960. Deze kenmerken zich door een erg op het evangelie gerichte tekst, ook vaak hele mooie liederen, denk aan liederen uit de (oude) Johannes de Heer bundel en dergelijke. 

De tweede groep bestaat uit liederen die in de 20e eeuw onder invloed van een veranderend denken gemaakt of vertaald zijn. Deze hebben een meer moderne benadering en ook wel vrijzinnige benadering. De essentie is daarbij vaak dat men nog wel op zoek is naar religie en zingeving, maar dat men vooral bij zichzelf begint en daar wat de Bijbel zegt probeert in te passen. Het gaat in wezen meer om de eigen spirituele ervaring dan om de Bijbelse boodschap. De teksten zijn vaak wat wolliger en minder zeggend. Er is niet echt een heldere boodschap die gecommuniceerd wordt maar het is veel meer iets dat je moet aanvoelen en verder zelf moet invullen. Bijvoorbeeld een deel van de liederen en bewerkingen zoals die staan in het Liedboek van de kerken valt in deze groep, en die vind je ook weer terug in de verschillende latere bundels.

De derde groep betreft de liederen die gemaakt zijn onder invloed van de popcultuur en van de derde golf (in de charismatische beweging) en alles wat daar uit voorkwam. Dit begon zo rond 1970 en kreeg een grote impuls door bijvoorbeeld Chuck Smith en de Jesus People en John Wimber met Vineyard Music in Amerika. Hier is veelal een post-moderne benadering. Het gaat veel meer om de beleving dan om Bijbelse inhoud. De teksten zijn vaak oppervlakkiger, zeker in vergelijking met de eerste groep. Een groot deel van de moderne christelijke artiesten zit in dat vaarwater. Grofweg gaat het daar vaker over, een beetje gechargeerd gezegd: wat heeft God mij te bieden. Niet alle hedendaagse liederen zijn zo, maar een groot deel wel. Niet dat dit op zich helemaal verkeerd is, want God heeft ons heel veel te bieden, maar bij deze groep van liederen is dat vaak zo ongeveer het enige waar het om gaat. 

Deze categorisering is natuurlijk een wat versimpelde weergave, de werkelijkheid is wat genuanceerder. Er zijn ook wel oudere liederen die niet zo geweldig zijn en er zijn ook wel nieuwere liederen die mooi en bijbels zijn, maar dit is toch een patroon wat ik veel terug zie. Het eerste punt om op te letten is dus: is het vertrekpunt dat wat de Bijbel zegt. Wie God is en wat Hij heeft gedaan of heeft het meer mij zelf als het vertrekpunt. En een tweede punt is: is de boodschap helder of is het wollig en vaag. Als je je afvraagt, waar een lied objectief gezien nu eigenlijk over gaat, is het waarschijnlijk modern of post-modern. En een derde belangrijk punt is natuurlijk: kan ik een grond vinden voor deze boodschap in de Bijbel of niet. En nog een vierde punt dat vooral modernere liederen betreft: als het voornamelijk gaat om de muziek en de daarbij behorende beleving dan is waarschijnlijk niet pre-modern.

Kijken we nu naar de bundels. Als ik kijk naar de inhoudsopgave van “Uit aller mond” dan zie ik daar allerlei titels van liederen die wij ook zingen (in ons geval is het dan meestal het Duitse of Engelse origineel of een Finse vertaling ervan). Ik kan echter niet achterhalen welke bewerkingen er in staan maar als ik bijvoorbeeld dit lees dan heb er wel enigszins vertrouwen in dat de best beschikbare vertalingen zijn gekozen. Daarnaast lijkt mij de Zangbundel Joh. de Heer, afgaande op de inhoudsopgave, ook aan te raden. Dat bevat ook veel mooie en bekende liederen. En zeker de wat oudere edities hiervan hebben meestal betere vertalingen en bewerkingen dan andere bundels. Van alle Nederlandse bundels die ik heb gezien lijken mij deze twee nog de beste. Deze liederen zou ik grotendeels classificeren als pre-modern in het denken.
 
De bundels “Op Toonhoogte” en “Weerklank” zijn een echte mengelmoes. Er staan mooie oude liederen in die wij ook zingen maar er staan ook liederen in die ik niet zou kiezen. Daarbij is mij niet duidelijk voor welke vertalingen of bewerkingen er is gekozen. Afgaande op kerkliedwiki is mijn indruk dat dit niet de altijd de beste vertalingen zijn maar ook wel vertalingen zijn die wat zijn afgezwakt en inhoudelijk afwijken van het origineel. 

Over de bundel Glorieklokken heb ik zo mijn twijfels. Veel van deze liederen zijn afkomstig te zijn van Margaretha Alt, een vrouw uit de Pinksterbeweging die de bundel begonnen is en die veel nadruk legde op bijvoorbeeld gebedsgenezing. En ze kreeg veel hulp daarbij van J. E. van den Brink, mede oprichter van Kracht van Omhoog, een tijdschrift van de Pinksterbeweging waarbij de nadruk vooral lag op de strijd tegen demonische machten (Kingdom Now theologie). Dit maakt mij extra voorzichtig. Er staan wel een paar mooie liederen in maar het geheel maakt een nogal eenzijdige indruk.

Wijzelf zingen en luisteren meestal Duitse of Engelse liederen of een Finse vertaling ervan. Daarbij hebben we vaak gekozen voor een oudere bewerking. Voor het zelf zingen hebben we een eigen zingmap waarin we liederen verzameld hebben uit allerlei bronnen. Misschien is dat ook een mogelijkheid voor u. Ik zou in uw geval denk ik als eerste kijken naar de bundel “Uit aller mond” en de Zangbundel Joh. de Heer (mogelijk een wat oudere editie indien er in de laatste editie meer modernere bewerkingen zouden staan). Daarnaast zou u kunnen kijken in verschillenden oudere bundels, zoals Geestelijke Liederenschat 1935, de oude bundel “119 gezangen” ( in deze lijst staan heel veel bekende liederen die wij ook zingen) of bijvoorbeeld de Hervormde Bundel van 1938 (“Psalmen en Gezangen voor de Eeredienst”) met de psalmen en ruim 300 gezangen. Een deel daarvan staat ook in “Uit aller mond”. Tweedehands bundels zijn vaak wel verkrijgbaar via bijvoorbeeld boekwinkeltjes.nl. 

Tot slot nog een aantal liederen, ter illustratie, die mij persoonlijk erg aanspreken vanwege hun inhoud:

• Jehovah Tsidkenu – (Eens was ik een vreemd'ling). In dit lied staat eigenlijk “Jehovah Tsidkenu” (De Heere onze gerechtigheid) uit Jeremia uit 23:6 centraal. Dat was voor McCheyne hier de kern. In de Nederlandse vertaling is het expliciete daarvan helaas verdwenen maar het is nog wel impliciet aanwezig en blijft een mooi lied. 
• Blijf bij mij Heer (Abide with me) – Henry Francis Lyte schreef dit toen hij dodelijk ziek was.
• Beveel gerust uw wegen (Befiehl du deine Wege) – Paul Gerhardt schreef dit te midden van veel moeite in zijn leven, gebaseerd op Psalm 37:5.
• Ist Gott für mich, so trete. Dit lied zong ik veel in de auto toen ik dagelijks als jonge christen met een zwaar gemoed naar een vijandige werkomgeving moest.
• Gib dich zufrieden. (hier de tekst). Weer zo’n een lied van Paul Gerhardt van grote rijkdom.
• Eins ist Not (Schemellis Gesangbuch – Bach). Gebaseerd op Lukas 10: 38-42. 
• Just As I Am.

En nog wat verschillende voorbeelden van bekende liederen met een heldere inhoud, ook ter illustratie:

• Zie slechts op Hem/Hij die rustig en stil (Trust and Obey).
• Veilig in Jezus armen – van Fanny Crosby die heel veel mooie liederen heeft geschreven.
• Ik weet in Wie ik geloofd heb (I know not why God's wondrous grace). Gebaseerd op 2 Timotheüs 1:12.
• Ik wil zingen van mijn Heiland (I will sing of my Redeemer).
• Nader tot U, o Heer (Nearer, my God, to Thee). Gebaseerd op Genesis 28:10-19. 
• Zoals ik ben / Zoals gij zijt en niet gepleit. Just as I am/Just as thou art.
• O Hoofd vol bloed en wonden (O Haupt voll Blut und Wunden).

Tot slot. Ik ken geen enkele bundel (ook niet in andere talen overigens) waarvan ik blindelings zou uitgaan dat alles echt goed is. Tegelijkertijd zou ik er ook niet zwaar aan tillen wanneer er eens iets wat minders staat tussen een merendeel aan goede liederen. Het is denk ik belangrijker om oog te hebben voor de alles overkoepelende boodschap en de rode draad in het totaal van de liederen dan ieder afzonderlijk lied aan een inspectie te onderwerpen. Dan kan het totale repetoire best gemengd zijn als het zwaartepunt in het geheel van de liederen maar overeenstemt met de Bijbelse boodschap. En voor zover ik zien kan is dat in de bundels “Uit aller mond” en de Zangbundel Joh. de Heer wel het geval. En als er dan een lied tussen staat waar u twijfels bij heeft dan kunt u dat altijd overslaan.

Ik hoop dat ik u hiermee een beetje op weg geholpen heb.

Een hartelijke groet,
Gerard Slurink

Dit artikel is beantwoord door

G. Slurink

• Geboortedatum:
  12-02-1963
• Kerkelijke gezindte:
  Reformatorisch
• Woon/standplaats:
  Lahti, Finland
• Status:
  Actief

165 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven