Hebreeuwse of Griekse brontekst voor bijbelvertaling

kand. E. Boogert | Geen reacties | 02-12-2020| 16:42

Ik begrijp dat er in de eerste eeuw van onze jaartelling ruwweg twee geschriften waren. De Hebreeuwse (later de Masoretische versie) en de Griekse vertaling de Septuagint. De eerste christenen volgden de Griekse versie en de Orthodoxe Joden de Hebreeuwse. Door wie en waarom is besloten om in de christelijke kerken toch de Hebreeuwse versie te volgen als brontekst van de Statenvertaling en latere versies?

Beste steller van deze vraag,

Dank voor deze technische vraag. Ik vermoed dat je vraag ook samenhangt met de vraag of we het nu wel goed doen als christenen: Als de eerste christenen de oude Griekse vertaling van het Oude Testament (de Septuaginta) gebruikten, moeten wij die dan ook niet gebruiken?

Hoe dan ook, er zijn een aantal dingen belangrijk.

1. De Septuaginta is in fasen op schrift gesteld in Alexandrië door Joodse vertalers. De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat dit gedurende de eerste drie eeuwen voor Christus heeft plaatsgevonden (eerst de Torah en later de profeten en geschriften). Je moet weten dat in deze periode naar schatting 100.000 Joden in Alexandrië woonden. Doordat Alexandrië toen veelal Grieks sprekend was en er al generaties lang Joden woonden, namen veel Joden het Grieks als spreektaal over. Als gevolg daarvan werd men aan het begin van de 3e eeuw voor Christus geconfronteerd met Joden die het Hebreeuws niet meer machtig waren en dus ook de Bijbelse geschriften niet meer konden begrijpen. Je raad het al: de Septuaginta werd geboren uit noodzaak en in die zin is er weinig nieuws onder de zon.

2. In eerste instantie werd de Septuaginta door een groot deel van het Jodendom geaccepteerd als een bruikbaar instrument om de Bijbel te begrijpen en te communiceren aan belangstellenden (proselyten) uit de heidenen. Zie bijvoorbeeld de eunuch die uit Jesaja (uiteraard in het Grieks) leest in Handelingen 8:26-39. Dit veranderde toen het christendom meer en meer verspreid raakte en de Griekse vertaling, die de eerste christenen als vanzelfsprekend als Woord van God aanvaardden, als het ware door hen gekaapt werd. Het orthodoxe Jodendom dat met name na de val van Jeruzalem in 70 na Christus belangrijk werd keerde zich als gevolg daarvan af van de Septuaginta en maakte haar eigen vertalingen of richtte zich weer geheel op de Hebreeuwse tekst.

3. Toen de christenen de Bijbel (waaronder het Oude Testament) gingen vertalen, gebruikten ze als vanzelfsprekend de Septuaginta en het Griekse Nieuwe Testament. Niemand maakte zich in die tijd druk over de verschillen tussen de Hebreeuwse teksten en de Griekse tekst die we vandaag de dag zorgvuldig hebben getraceerd. Belangrijker daarentegen was het communiceren van de boodschap aan zo veel mogelijk mensen. Daar hoorde het vertalen bij, want niet iedereen was in het toenmalige Romeinse rijk het Grieks machtig. Al vroeg ontstonden vertalingen in het Latijn, Syrisch en Koptisch die voor het OT afhankelijk waren van de Griekse Septuaginta.

4. Dit werd anders toen Hiëronymus zich aan het eind van de vierde eeuw zette om een nieuwe vertaling in het Latijn te maken. Hij verbleef lange tijd in Bethlehem en leerde daar Hebreeuws. Met zijn kennis van het Hebreeuws zorgde hij dat het overgrote deel van het Oude Testament vanuit het Hebreeuws in het Latijn vertaald werd en dus niet vanuit het Grieks in het Latijn. Echter velen drongen erop aan om ook de extra boeken uit de Septuaginta op te nemen in de Latijnse Vulgata, waar Hiëronymus met tegenzin in toestemde. Waarschijnlijk is het overgrote deel hiervan overgenomen uit eerdere Latijnse vertalingen van de Septuaginta. Belangrijk is dus dat Hiëronymus dus in feite brak met een traditie die reeds een paar eeuwen duurde!

5. Met de opkomst van de Renaissance in de 14e eeuw en daarna, kwam ook het gevoel voor het belang van teksten in hun oorspronkelijke taal mee. De Bijbel die met name in West-Europa eeuwenlang in het Latijn gelezen werd, werd opnieuw bestudeerd in het Hebreeuws. Men ontdekte dat Hiëronymus niet altijd de Hebreeuwse tekst nauwkeurig volgde, maar ook met regelmaat in de oudere Latijnse vertalingen had gekeken en dus elementen die eigenlijk teruggaan op de Septuaginta had opgenomen. Voor de Reformatie was dit een ideale mogelijkheid om de door de roomse kerk gebruikte vertaling in diskrediet te brengen en zich geheel op het Hebreeuwse origineel van het Oude Testament te richten. Men had zich ook geheel op de Septuaginta kunnen focussen, maar zoals gezegd werd de Renaissance gedreven door het 'ad fontes' (terug naar de bronnen), waardoor het Hebreeuwse origineel veel meer voor de hand lag.

6. Met name Luther heeft zich enorm ingespannen om de Hebreeuwse tekst van het Oude Testament te vertalen in toegankelijk Duits. Ongetwijfeld ben je op de hoogte van zijn strijd met de roomse kerk. Voor Luther bewees de Hebreeuwse Bijbel het ongelijk van de roomse kerk die zich volledig beriep op de Latijnse Vulgata.

Uiteraard is de hele toedracht nog een stuk ingewikkelder, maar dit zijn denk ik toch wel de hoofdpunten en oorzaken waarom we in de protestantse traditie gebruik maken van vertalingen op basis van de Hebreeuwse Bijbel en niet op basis van de Septuaginta zoals de eerste christenen dat deden. Is dat verkeerd? Nee, ik denk dat het beter is om dicht bij het origineel te blijven. Bij iedere vertaling zit er toch weer een vertaler tussen en zeker wanneer je een vertaling van een vertaling maakt, komt het resultaat steeds verder van het origineel te staan met alle gevolgen van dien.

Is het dan fout om de Septuaginta te gebruiken? Evenmin. Net als iedere vertaling heeft de Septuaginta ruimschoots haar nut bewezen. Echter vertalingen zijn niet nuttig om theologische discussies te beslechten. Daarvoor moet je uiteindelijk toch weer terug naar het origineel.

Een hartelijke groet,
Kand. E. Boogert

Dit artikel is beantwoord door

kand. E. Boogert

• Geboortedatum:
  18-05-1989
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Driebruggen
• Status:
  Actief

21 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven