De ziel van een dier

J. Boeijenga | Geen reacties | 12-06-2019| 13:35

Onlangs had ik met een iemand een discussie over de ziel van een dier. De persoon met wie ik een discussie had was ervan overtuigd dat zowel mens en dier een ziel hebben. Omdat die ander niet christelijk was kon ik vrij weinig met argumenten vanuit de Bijbel, want dat gelooft diegene simpelweg niet. Hij vroeg mij of ik ook op een andere manier kon ‘bewijzen’ dat dieren geen ziel hebben. Ik weet nog niet hoe ik dat zou kunnen doen en mijn vraag aan u is: Zijn dit soort argumenten vanuit de natuur te geven, of is dat simpelweg niet mogelijk? Ik ben wel op het antwoord 'Beest heeft geen ziel' gekomen, maar dit antwoord redeneert vanuit de Bijbel en dit helpt mij niet in de discussie.

Beste vragensteller,

Je wilt een antwoord waarvan de redenering niet plaatsvindt vanuit de Bijbel. Mijn eerste impuls is dan: waarom wend je je dan tot RefoWeb? Je weet dat de Bijbel de Bron is waaruit geput wordt bij de pogingen om hier tot antwoorden te komen?

Toch wil ik je met dit antwoord niet wegsturen. Ik vermoed dat je zelf ook weinig bevrediging vindt in de soms al te ‘vanzelfsprekende’ antwoorden die je zelf misschien ook wel had kunnen geven met een globale kennis van de Heilige Schrift. Overigens doel ik hierbij niet op het door jouw aangehaalde antwoord zoals je dat op deze site bent tegengekomen. Dat is zeer doorwrocht. Ook een andere link 'Dieren: ziel of een geest' geeft waardevolle informatie. En nog een ander antwoord 'Ziel van dieren' geeft argumenten. Maar, zoals te verwachten is: antwoorden, gebaseerd op de Bijbel. Waarschijnlijk wil je ook argumenten die niet direct zijn ontleend aan Bijbelcitaten, maar daar ook niet strijdig mee zijn. Ik heb niet de pretentie dat ik voor jou bevredigende argumenten kan noemen, maar doe toch een poging.

Bij een discussie met iemand die een andere levensbeschouwing (en dus meestal ook een ander mensbeeld) heeft, dreigt altijd het gevaar dat begrippen gehanteerd worden die voor beide partijen wel hetzelfde klinken, maar niet hetzelfde zijn. Zo is dat ook met een woord als “ziel”. Het gaat hier typisch om een begrip met een religieuze lading.

In het christelijke woordgebruik worden ziel en geest vaak door elkaar gebruikt. Een geestelijke is zielenherder, die zielzorg geeft, ook wel geestelijk verzorger genoemd. Toch is het belangrijk om de drie verschillende entiteiten van de mens: lichaam - geest - ziel van elkaar te onderscheiden. Want het lichaam en de geest kunnen ziekteverschijnselen vertonen, de ziel is niet onderworpen aan deze tijdelijke verstoringen. Dat wil overigens niet zeggen dat de ziel onaantastbaar en statisch is.

Het is belangrijk om te realiseren dat, wanneer er in de Bijbel over ziel gesproken wordt, er niet altijd specifiek gedoeld wordt op dit ‘verheven’ zielsbegrip, maar vaak gewoon het leven bedoeld wordt. Niet voor niets maakt de Concordantie van Trommius onderscheid tussen teksten waarin het enerzijds over de ziel van God en de Messias gaat, en anderzijds over de ziel van schepselen. Dit laatste is iets anders dan uitsluitend de ziel van mensen, en zou dus enig perspectief op een antwoord kunnen bieden. Maar dat is iets te snel geredeneerd...

De waarde van de ziel. Het gaat hier om iets ongrijpbaars. En, zo stellen veel religies: het gaat om een essentieel deel van de mens dat eeuwigheidswaarde heeft. Iets dat niet ophoudt te functioneren wanneer het individu is overleden. Het lichaam gaat in ontbinding over, de geest is er uit, maar de ziel gaat naar een andere dimensie waar een ander bewustzijn heerst en waar de begrippen tijd en ruimte geen rol spelen (onderwereld, dodenrijk, hel, hemel, nirwana, walhalla, etc.).

Wanneer iemand niet-christelijk is, houdt dat natuurlijk niet per definitie in dat hij of zij dan in het geheel niet-religieus is. Sterker, er zijn maar heel weinig mensen volstrekt a-religieus, al geloven ze niet in (een) god. Soms geloven ze vooral in (het goddelijke in) zichzelf of worden aan de wetenschap, de kunst of de natuur religieuze trekken toegeschreven. Aan veel onverklaarbare gebeurtenissen wordt een bovenaardse dimensie toegeschreven, een impliciete verwijzing naar iets ‘goddelijks’. In deze context heeft een begrip als ziel ook vaak een plaats. En het eeuwigheidsaspect van de ziel speelt natuurlijk ook een prominente rol bij de reïncarnatiegedachte. Ook zogenoemde bijna-dood-ervaringen en de ervaringen van mensen dat ze op een bepaalde plaats al eens eerder zijn geweest (hoewel dat niet het geval kon zijn) dragen bij aan een algemeen gevoelen van religiositeit waarin ook ruimte is voor het begrip ziel.

Zo is dus te zien dat het spreken over de ziel bepaald niet exclusief is voor het christendom. En de gedachte dat dieren bezield zijn wordt niet alleen ingegeven door de hindoeïstische reïncarnatie filosofie.

Maar hebben dieren dan ook een eeuwigheidsdimensie? Is er zoiets als een hiernamaals voor dieren? Of zijn er gewoon ook dieren in de hemel?

Je zult begrijpen dat antwoorden hierop puur speculatief zijn. Want wees eerlijk: een wetenschappelijke benadering voor dit onderwerp, zoals jij graag zou willen, is niet mogelijk. Wetenschappelijk onderzoek is gebaseerd op rationele bewijsvoering, en er is geen mens vanuit de ‘zielenwereld’ teruggekeerd om daar nu een boekje over open te doen.

In het Oude Testament werd vaak het woord ziel gebruikt, wanneer leven werd bedoeld. In bovengenoemde verwijzingen naar links binnen Refoweb wordt daar ook aan gerefereerd. Dus verwijzingen in het OT helpen ons, helaas voor je, in deze niet verder.

In het laatste Bijbelboek Openbaring worden ons inkijkjes gegund in de hemel. Daar worden wel dieren beschreven, zoals een leeuw, kalf en arend.  Maar de vraag is of het hier gaat om dieren die eerst een aards bestaan hebben gehad, of dat dit toch meer symbolische voorstellingen zijn. Er is goede grond om het laatste aan te nemen, want er wordt bij vermeld dat deze dieren van voren en achteren bezet waren met ogen en getooid waren met zes vleugels. Tevens waren ze in staat om te praten. Bepaald geen gewone dieren dus.

Met het loslaten van de eeuwenoude Bijbelse normen en waarden is er ook een kentering gaande in de waardering van de verhouding tussen mens en dier. Millennia lang werd de mens superieur aan het dier werd geacht. Vanuit deze hiërarchie mocht ook gepast gebruik maken van het dier: diens spierkracht voor het in beweging brengen van machines (ploegen, dorsen, slee, voertuig), als lastdrager  (rijdier, pakezel), als voedingsbron (slacht, visvangst), leverancier van gebruiksvoorwerpen (botten, huiden), bewaker (ganzen, honden, kanarie tegen mijngas), gezelschap (huisdier); dit is een vrij willekeurige opsomming, die nog met vele voorbeelden uit te breiden is. Bij dit alles was de jager of eigenaar de ‘baas’.

Maar we leven nu in een tijd dat het dier door veel mensen steeds meer op één lijn gesteld wordt met de mens. Niet alleen leidt dit tot de bizarre situatie dat er zelfs een politieke partij is opgericht om de ‘rechten’ van dieren te verdedigen (hoe zit het dan met de ‘plichten’ van die dieren?), ook gaan er al stemmen op om het huwen met een dier mogelijk te maken. Wanneer geloofd mag worden in de God van de schepping, is er ook de erkenning dat mens en dier niet zozeer gradueel, maar vooral principieel van elkaar verschillen. Daarom worden ze in het scheppingsverhaal ook onderscheiden genoemd en wordt Adam aangesteld als rentmeester van de schepping (en wij ook, als nakomelingen van hem).

Komen we terug bij je beginvraag. Een vraag die naar mijn gevoel is ingegeven door de gedachtegang die ik in de vorige alinea geschetst heb: als een mens een ziel heeft, dan heeft als het ware het dier ook ‘recht’ op een ziel. Een visie die vooral is ingegeven door de evolutiegedachte. Want waarom zou er onderscheid zijn als de mens gezien kan worden als geëvolueerde aap? Inderdaad, dat zou een onderscheid in deze moeilijk kunnen rechtvaardigen. 

Maar als we de ziel nu eens aan een begrip koppelen als ‘volmaakte liefde’? Je voelt wel: het is volkomen zinloos om dit op dieren te projecteren. Er blijft hoe-dan-ook onderscheid. Een ziel heeft alles met ‘godsbegrip’ te maken, wat voor godsbeeld dan ook gehanteerd wordt. En een godsbegrip bij dieren, dat lijkt toch wel erg onwaarschijnlijk.

Wellicht heb je nu het idee dat je met de mond vol tanden staat voor je opponent. Maar hij heeft evenmin bewijzen dat een dier wèl een ziel heeft. En jij hebt, ook al wil je die niet gebruiken, met de Bijbel toch sterkere papieren.

Johan Boeijenga

Dit artikel is beantwoord door

J. Boeijenga

• Geboortedatum:
  26-05-1958
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  Nunspeet
• Status:
  Actief

72 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven