Moeite met Oude Testament

Ds. K. van den Geest | 1 reactie | 10-12-2014| 07:52

Ik weet dat de vragen die ik ga stellen en de opmerkingen die ik ga maken nogal controversieel over kunnen komen en dat zijn ze waarschijnlijk ook. Toch wil ik ze vragen, omdat het mij heel erg bezig houdt en ik kom er niet uit. De laatste tijd merk ik bij mezelf dat ik heel veel moeite heb met het 'accepteren' of begrijpen van bepaalde christelijke normen en 'regels'. Vooral dingen die in het OT staan vind ik heel erg moeilijk om aan mijn (on)christelijke vrienden uit te leggen en om eerlijk te zijn snap ik heel veel zaken zelf ook niet. Deze week las ik bijvoorbeeld het volgende in Leviticus 21: "Geen man, uit het zaad van Aäron, den priester, in wien een gebrek is, zal toetreden om de vuurofferen des HEEREN te offeren; een gebrek is in hem, hij zal niet toetreden, om de spijs zijns Gods te offeren." Voorgaand hieraan wordt uitgelegd dat onder 'gebrek' dwergachtigheid, kreupel zijn e.d. worden bedoeld. Fysieke dingen dus, er wordt niet (direct) gedoeld op gebrekkig zijn in zonden (ik begrijp dat gebreken een gevolg zijn van de zonde, maar gebreken zélf zijn geen zonden). Ook dingen als homoseksualiteit, de plaats van de vrouw (in de gemeente), regels over haardracht en dergelijke vind ik heel moeilijk te begrijpen. Soms denk ik dan: waarom vindt God dit allemaal zo belangrijk? Als ik dan in de geschiedenis en in het heden kijk hoeveel ellende sommige mensen hebben moeten doormaken als indirect gevolg en misbuik van deze regels en wetten (denk aan seksisme, homofobie, discriminatie, racisme, huiselijk geweld), dan vind ik het heel moeilijk om toch achter deze woorden uit de Bijbel te blijven staan. Natuurlijk realiseer ik mij dat het misbruik van deze wetten en regels geheel de schuld van de mens is, maar toch blijf ik er heel veel moeite mee hebben, omdat veel mensen vroeger en nu, wel verkeerd handelen en zich vervolgens beroepen op passages uit de Bijbel.

Deze vragen zijn absoluut niet controversieel, het zijn heel goede en terechte vragen die het verdienen volkomen serieus genomen te worden. In mijn antwoord ga ik allereerst in op de achterliggende kwestie: hoe lees je als nieuwtestamentisch gelovige en christen de Bijbel vandaag?

Het antwoord op die vraag kunnen we ingewikkeld maken, er zijn hele boekwerken over geschreven. De Bijbel is een lastig boek! Mensen die doen alsof Bijbellezen simpel is, zeggen dit zelf uit pure onkunde. Waarom is de Bijbel lastig? Omdat het een boek is dat een lange ontstaansgeschiedenis kent, waarbij vele totaal verschillende mensen en culturen door God zijn ingeschakeld. Vanaf het eerste moment dat je serieus gaat Bijbellezen zul je dus een kloof ervaren tussen de wereld van de Bijbel en die van ons/nu. Dat is dus de ingewikkelde kant.

Maar er is ook een ‘eenvoudige’ manier (dat is wat anders dan deze vragen simpel, in de zin van ‘simplistisch’, afdoen), en dat is deze: lees de Bijbel vanuit Jezus Christus! En dat is pas controversieel! Want er zijn helaas nogal wat hedendaagse gelovigen die de Bijbel lezen zoals Moslims over God spreken: buiten Jezus Christus om! En dan worden genoemde voorbeelden uit het Oude Testament voor ons pas echt lastig en onaanvaardbaar! De sleutel tot de Bijbel is Jezus Christus. Hij is de uiteindelijke inhoud en boodschap ervan. Praten met je vrienden over het christelijk geloof is niet praten over de God van het Oude Testament, maar over God die in Jezus zijn ware gezicht heeft getoond. Hij is de Weg, de Waarheid en het Leven, Johannes 14:6: hij onthult de ware boodschap van de Bijbel, hij is het vleesgeworden Woord. Buiten hem om wordt de God van het Oude Testament als de Allah van de Islam: hoog verheven, machtig, vreeswekkend. In Christus is hij echter Onze Vader, de God die genadig is, liefdevol en barmhartig.

Zo heeft hij zich overigens ook al wel degelijk in het Oude Testament geopenbaard, kijk maar eens naar Exodus 34:6 e.v. (en naar vele andere teksten, zoals in de Psalmen, bijv. Psalm 103!). Maar pas met de komst en het werk van Jezus Christus wordt dit volkomen helder. God heeft zijn ware aard onthuld in Christus. Buiten Jezus Christus om blijft God ver weg, onbenaderbaar, toornend, onbegrijpelijk.

Lees je vanuit Jezus, dan zie je iets van de betekenis van Lev. 21: geen priesterdienst door mensen met een lichamelijk gebrek. Discriminatie? Ja, in onze eeuw en cultuur, en in het licht van Christus in wie wij allen gelijk zijn zeker! Maar in het Oude Testament een bepaling die typisch bij die periode in de geschiedenis van Gods zelfopenbaring past. De priester moest gaaf en gezond zijn, zoals de toekomstige priester Jezus Christus (zie het NT-boek Hebreeën!) volmaakt zou zijn! De priester zonder gebrek moest een afspiegeling zijn van de hogepriester zonder gebrek Jezus Christus! Dit dus over de eerste ‘leesregel’ bij het Bijbellezen: lees vanuit Jezus Christus.

Dan iets over een tweede basisregel: wees je bij het Bijbellezen bewust van de culturele afstand. Dat is bijvoorbeeld van toepassing bij het voorbeeld dat je noemt over haardracht. Dat vrouwen lang haar hebben en hun hoofd moeten bedekken bij het bidden, is in sommige kerken verheven tot een wet of gebod voor alle tijden. Vele anderen echter rekenen dit tot de cultuurkenmerken. Ik kan daar nu niet in detail op ingaan, maar het haardrachtvoorbeeld is een cultuurvoorbeeld. Wie dat bepaalt? Want dat is dan vaak de vraag. Dat doen we op twee manieren: geleid door de Geest, in de gemeenschap van de gelovigen; en met inachtneming van beide genoemde leesregels (vóór of ná de komst van Christus; en: lettend op verschillen i.v.m. plaats/tijd/cultuur).

Dan de derde leesregel: onderscheid Gods blijvende morele wil. Naast genoemde verschillen (voor/na Christus; verschil in tijd/plaats/cultuur) zijn er in de Bijbel uiteraard ook blijvende geboden. Of ze blijvend zijn, kun je voor een groot deel afleiden uit de manier waarop Jezus en de apostelen erover spreken in het Nieuwe Testament. Niet doden of echtbreken of stelen zijn eenvoudige voorbeelden. Maar hoe zit dat dan met de positie van de vrouw, of met homoseksualiteit (de beide andere genoemde voorbeelden)?

Om met het laatste te beginnen. Daarover twee dingen. Gods blijvende wil is het huwelijk tussen een man en een vrouw. Je kunt uit de Bijbel niet iets anders afleiden dan dat, als het gaat om relaties en seksualiteit. Maar daarmee is uiteraard lang niet alles gezegd. Want de Bijbel vraagt ook wijsheid en liefde in onze omgang met mensen die zo zijn. En die houding vinden we, opnieuw, door heel erg te kijken naar Jezus Christus. Vanuit Christus is elke vorm van discriminatie en haat al volstrekt onacceptabel. Vanuit Christus moeten we in de gemeente ook zoeken naar een goede plek voor homoseksuele mensen. Vanuit Christus leren we ook met wijsheid hiermee om te gaan, ook als er sprake is van vriendschap of liefdesrelatie. Liefde en zorgvuldigheid, barmhartigheid en fijngevoeligheid zijn hier de leidraad. Dat zijn net zo goed bijbelse regels!

Iets soortgelijks kan ik zeggen over de plaats van de vrouw in de kerk. In de ‘orthodoxe’ kerken is de uitleg van Bijbelteksten die men vanouds hierbij toepaste ingewikkeld geworden, omdat er in deze kerken discussie blijft over de vraag welke elementen in die Bijbelteksten cultuur-historisch zijn en welke elementen van blijvende betekenis. Daarover zijn we in de kerken nog niet uitgediscussieerd. Wel wil ik stellen dat de Bijbel twee lijnen laat zien als het gaat over vrouwen: een man-dominante lijn, en een lijn waarin de nadruk ligt op roeping en gaven. De mannelijke dominantie is volstrekt cultureel (in het Oude Testament zie je het beeld van een paternalistische samenleving, vrouwen stonden echt op een tweede plaats). Maar de lijn van de gaven en de roeping is er ook. Zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament zie je vrouwen die tot een unieke taak geroepen worden. In het Oude zien we bijv. Debora de rechter/profetes (Richteren 4 en 5, zie vooral 4:9: God trekt zich niets aan van de cultuur waarin mannen met de eer willen gaan strijken). Zo zijn er vaker vrouwelijke profetessen geweest.

In het Nieuwe Testament zien we onder meer een opvallende rol en roeping voor de vrouwen rondom Jezus. Vrouwen zijn de eerste getuigen van de opstanding van Christus. Weer moet je daar niet te snel overheen lezen: dat is weer een speldenprikje tegen het cultuurbeeld van mannelijke dominantie. De lijn is: God roept vrouwen wanneer Hij wil en geeft hen de gaven die Hij wil. De vraag is: willen wij die gaven dan ook herkennen en erkennen? En zeker in een tijd waarin we maatschappelijk leidinggevende posities van vrouwen moeiteloos accepteren!

Daarom tenslotte: terecht stel je de vraag, of God dat allemaal nou zo belangrijk vindt. Mijn antwoord is: God vindt het veel belangrijker of je Jezus Christus leert kennen! Terecht zeg je: vaak is verkeerd handelen gerechtvaardigd door zich te beroepen op passages uit de Bijbel. Dat klopt: als we de Bijbel vereenzelvigen met onze menselijke culturen, gaan we volledig de mist in. Maar dat gebeurt vooral waar de Bijbel niet vanuit Christus gelezen wordt! Helaas ook in sommige ‘reformatorische’ kringen.

Om het uiteindelijk toch weer ‘eenvoudig’ te maken sluit ik daarom af met wat we lezen in Johannes 1: “De wet is door Mozes gegeven, maar goedheid en waarheid zijn met Jezus Christus gekomen”! Dat is steeds het onderscheid dat de Bijbel maakt: de wet (het Oude Testament) leer je pas echt verstaan vanuit en in het licht van Christus! Gods ware gezicht op aarde is het gezicht van “goedheid en waarheid” (SV: genade en waarheid)!

Ds. K. van den Geest

Dit artikel is beantwoord door

Ds. K. van den Geest

• Geboortedatum:
  12-10-1957
• Kerkelijke gezindte:
  Nederlandse Gereformeerde Kerken
• Woon/standplaats:
  Deventer
• Status:
  Actief

127 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven