Teer geweten

Ds. M.A. Kuyt | Geen reacties | 15-05-2008| 00:00

Ik vraag me af in hoeverre ik naar mijn geweten moet luisteren. Bij de kleinste voorvalletjes begint mijn geweten al te spreken. Pas reed ik bijvoorbeeld een kever dood. Toen begon mijn geweten te spreken en voelde het voor mij dat ik een stukje van Gods schepping had vertrapt. Om op mijn vraag terug te komen: In hoeverre moet ik naar mijn geweten luisteren?

Over het geweten is al heel wat nagedacht. Het geweten heeft te maken met het innerlijk besef van goed en kwaad. Het geweten is iets dat specifiek voor de mens is. Wij kennen het beroep op het geweten en gewetensvrijheid. Dieren hebben geen geweten. Het geweten is de stille getuige van wat een mens doet of deed. Het beoordeelt wat gehoord en gezien wordt naar de maatstaf van goed en kwaad. We kunnen het geweten dan ook beschrijven als een getuige (afgeleid van het gotische woord “giwizo” dat getuige betekent) die beschuldigt of vrijspreekt. In het OT komt het woord niet voor (of wordt de “zaak” zelf omschreven met een “rein hart” bijv. of “zijn hart sloeg hem” (David die een slip van Sauls mantel afsnijdt)). In het NT komt het woord “geweten” wel voor. Het Griekse woord dat voor “geweten” gebruikt wordt is afgeleid van: samen met iemand iets weten (denk aan Hand.5:2, waar Ananias met medeweten van zijn vrouw geld achterhoudt van de opbrengst van het land). Het woord betekent ook: zelfbewustzijn. Kortom: geweten is het bewustzijn van wat zedelijk (en jurdisch) goed of fout is.
 
In Rom.2:15 schrijft Paulus dat alle heidenen een geweten hebben, dat in hun hart is ingeschreven. De heidenen hebben een algemeen besef van wat zedelijk goed en kwaad is. Dit zedelijk oordeel vindt zjin oorsprong in God. Voor de jood ligt dit anders. Die heeft de wet van God zoals die op de Sinai gegeven is. Paulus spreekt verschillende keren over zijn eigen geweten. Zijn geweten treedt op als getuige. Soms wordt hij aangevallen op zijn apostelschap. Maar zijn geweten verzekert hem, dat hij zijn dienst uit zuivere motieven vervult en dus niet uit eigenbelang. Hij dient God met een rein geweten, een onergerlijk geweten. Het geweten hanteert een maatstaf voor goed en kwaad. Deze maatstaf komt van buiten en niet vanuit de mens zelf. Namelijk vanuit de wil van God. Hoe wil God dat ik (als apostel en als volgeling van Christus) leef?

Christenen kunnen -zo blijkt- over bepaalde zaken verschillend denken. Bijv. over het eten van offervlees. De “zwakke” broeders eten niet, omdat hun geweten “zwak” is. Als ze vlees eten, dan klaagt hun geweten hen aan, dat ze Gods gebod overtreden. De “sterke” christenen hebben daar geen last van. Zij eten wel offervlees, omdat zij de spijswetten en heilige tjiden niet meer kenmerkend achten voor de nieuwe tijd die met Christus' dood en opstanding is aangebroken (zie 1 Cor. 8 en 10). In Zondag 23 van de Heid.Catechismus heeft het geweten de functie van de aanklager die de gelovige beschuldigt van het overtreden van alle geboden van God. Een goed geweten is dus het gevolg van Gods vrijspraak, waarop het hart “amen” zegt.
 
In hoeverre moeten we luisteren naar ons geweten? In de Middeleeuwen beschouwde men het geweten als een “goddelijke vonk” in de mens. Frans: “sens de Dieu.” Voor sommige wijsgeren uit de tijd van de Verlichting was het geweten van de mens het bewijs dat de mens geneigd is tot het goede. Voor Nietzsche is het (christelijk) geweten verantwoordelijk voor het aankweken van een slaafse mentaliteit. Dit keurt hij af. De mens moet geen slaaf zijn en onderworpen zijn aan het oordeel van anderen. Hij moet zelf keuzes maken. Dat is de adel van de mens.
 
Deze beoordelingen van het geweten wijzen we af. Het geweten is niet goddelijk en het is ook niet het werk van de duivel, die mensen tot slaven maakt. Het geweten registreert 'slechts' wat goed en fout is. Maar doet dat altijd wel aan de hand van een maatstaf. Die maatstaf is ten dele ingeschapen (zoals we bij de heiden zien) maar die maatstaf is bovenal de wet van God (zoals bij de jood) en het evangelie (voor de christen).  Luther zegt: het geweten is altijd gebonden aan het Woord van God (in de zin van wet en evangelie).
 
Dus: luisteren naar het geweten is goed en nodig. Maar het geweten is niet feilloos. Dat is het Woord van God wel. Door de verlichting met de Heilige Geest gaat ons geweten meer en meer 'spreken' wanneer we verbonden zijn door het oprechte geloof aan Christus. Een christen zal daarom ook streven naar een “goed geweten” voor God en de mensen als het gaat over de inhoud van het evangelie en vragen: “Heere, wat wilt Gij dat ik doen zal?”
 
Wanneer het geweten gaat spreken in het geval van het doden van een dier bijv. dan moeten we ervoor waken dat we het geweten niet teveel los gaan pellen van Gods geboden en verboden. Je schrijft dat  je geweten ging spreken maar daarachter schrijf je: het voelde voor mij dat ik een stukje van Gods schepping had vertrapt. Opvallend is dat je het woord “gevoel” hier hanteert naast het woord “geweten”. Dat geeft aan dat je waarschijnlijk niet helemaal zeker bent of het inderdaad het geweten was, dat tegen je zei: je mag die kever niet doden. Ik zelf zou het woord “geweten” niet zo snel verbinden aan het doden van een kever maar strikt willen binden aan een (objectief) gebod of verbod. Als een gebod of verbod wordt overtreden dan registreert ons geweten dit. In de Bijbel lezen we echter nergens dat het verboden is om een kever te doden. Zeker niet als het per ongeluk gebeurt.

Kleine voorvallen zoals het per ongeluk doden van een dier laten een onvoldaan gevoel achter dat we Gods schepping niet goed beheren. Wij hebben als mensen door onze val ook de dierenwereld meegesleurd in de dood. Het is onze plicht om goed met dieren om te gaan. De mens is niet voor niets rentmeester over Gods schepping. Zie bijv. Psalm 8: de mens regeert over de dieren. Wat hebben wij veel verwoest in Gods schepping. Het klaagt ons aan dat we niet gewetensvol op aarde onze taak vervullen. Maar: we zullen moeten oppassen dat we het geweten niet te pas en te onpas gaan gebruiken en daardoor misbruiken. Ik zou daarom in het geval zoals jij dat aangeeft liever niet willen spreken over geweten maar meer over het besef dat we schuldig staan aan het leed van andere schepselen.
 
Laten we het woord “geweten” vooral gebruiken met het oog op de geboden en verboden van God zoals die ons in de wet worden voorgehouden en door Christus zijn uitgelegd. In die gevallen waarin we te maken hebben met de gevolgen van de zondeval en het zuchten van de schepping worden we bepaald bij het “nog niet” van deze bedeling. En weten we ons schuldig. Het doet ons uitzien naar de komst van Gods koninkrijk. “Uw koninkrijk koom' toch o HEER!” Een nieuwe hemel en een nieuwe aarde heeft God de Zijnen beloofd. Wie door de Heilige Geest vernieuwd wordt, zal gewetensvol handelen. Evenwel zonder krampachtigheid.
 
En als je er voor jezelf niet helemaal uitkomt in hoeverre je geweten “te ruim” of “te nauw” is, laat dan ook een ander 'meeluisteren'. Zo wordt je geweten gevormd door het oordeel van anderen, wanneer gezamenlijk gebogen wordt onder het gezag van Gods onfeilbaar Woord. In de mond van twee of drie getuigen zal immers alle woord bestaan!

Hartelijke groet, ds. M. A.Kuijt, Huizen

Dit artikel is beantwoord door

Ds. M.A. Kuyt

• Geboortedatum:
  17-04-1957
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Wijk en Aalburg
• Status:
  Inactief

48 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven