God en rampspoed

Buitenman | 7 reacties | 23-07-2014 | 11:09

Rampspoedberichten, aldus Willem Barnard, kunnen mensen die Schriftuurlijk hebben leren geloven, niet van hun stuk brengen. Staat er immers ook niet ‘zo het een en ander’ aan ellende in de Schrift? Voor die rampspoed is God niet verantwoordelijk. In zijn dagboek vergelijkt Barnard, het is dan 1988, God met een vader die de mensheid beschouwt als volwassen kinderen.

‘Hij laat ons los. Hij zit op zijn nagels te bijten van angst en verdriet, maar hij grijpt niet in. Dat is Zijn ascese. Respect voor je kinderen vereist afzien van macht.’ (Barnard kende die verhouding maar al te goed; ook zijn drie kinderen waren inmiddels volwassen.)

Het standpunt van veel lieden, zeker de intellectuelen van zijn dagen, dat God verantwoordelijk zou zijn voor wat zich voordoet op aarde, wees Barnard radicaal af. God zou dan immers harteloos zijn. ‘Of (een ander beeld) men ziet ‘God’ als een soort superjurist die zijn eigen wetten handhaaft, wetgevende en uitvoerende macht tegelijk. Christenen moeten dan hun schouders ophalen. Zij hebben met die ‘God’ niets te maken. Het is een afgod, een idool, een Ba’al.’

Eén van de beelden – het zijn er diverse – die Schriftkenner Barnard in zijn dagboeken noteert voor God, is ‘de Tegendraadse’. Dat God almachtig zou zijn in de zin dat hij verantwoordelijk is voor alles wat op aarde gebeurt, noemt hij (in 1987) een dwaasheid. Dat woord is de vertaling van ‘omnipotens’, schrijft hij, ‘en dat is weer Latijn voor het Griekse ‘pantokrator’, waarmee ‘el sjaddai’ wordt weergegeven. Die zichzelf genoeg is, zonder ons kan (maar niet wil). Het gaat dus niet de kant op van superlatieve macht.’

Niemand mag dus alle rampspoed, hetzij die voortkomt uit de natuur, hetzij die mensen elkaar aandoen, toeschrijven aan de God van de Bijbel. Wie dit beweert, zo meent Barnard, maakt zich schuldig aan onachtzaamheid bij de Schriftuitleg en dat is in principe een zelfde onachtzaamheid als die, gepraktiseerd door andere mensen, juist zoveel rampspoed in het leven van alledag kan veroorzaken.

Het menselijk tekort stond voor Barnard, die dag in dag uit leefde met de Schrift, dus volop overeind als een Bijbels gegeven en als ervaringsgegeven. Niet God is verantwoordelijk – hij grijpt alleen niet in. Dat lijkt sterk op het ‘toelaten’ zoals het gereformeerde belijden dat klassiek verwoordt.
Dat ik deze meningen van Barnard hier te berde breng, betekent niet dat ik, een niet-theoloog, over deze kwestie een afgeronde mening heb. Dat hoeft denkelijk ook niet. Zelf zou ik in elk geval een nuance toevoegen: God grijpt niet altíjd in. Wanneer Hij – soms wel – ingrijpt, gebeurt dat op zo’n manier dat velen het niet zien (ik doel nu op ingrijpen als een wending ten goede) en het zeker niet achteraf na te rekenen is. Want in dat geval zouden mensen omwille van gewin en voordeel in Hem gaan geloven, en dat is nu juist precies niet Zijn bedoeling. Hij wil geliefd en geloofd worden omwille van Zichzelf – die zich liefdevol liet zien in Zijn zoon de Messias.

(de verzamelde dagboeknotities van Willem Barnard (1920-2010) werden in 2009 uitgegeven onder de titel ‘Een zon diep in de nacht’. Met deze titel verwoordde Barnard zijn verwachting van de wederkomst van Jezus. De uitgever is Skandalon te Vught)