De theologie van John Mark Comer

G. Slurink | Geen reacties | 08-04-2025| 12:52

Dank voor de uitgebreide beantwoording op de vraag over John Mark Comer. Ik waardeer het dat er serieus wordt nagedacht over de zuiverheid van het Evangelie. In een tijd waarin geestelijk taalgebruik soms losraakt van Bijbelse inhoud, is het goed om alert te zijn. Toch herken ik niet alles van wat over hem wordt gezegd. Zou u concrete citaten kunnen aanhalen, in context, waarin hij verzoening door Christus ontkent, of de soevereiniteit van God loochent?

Beste vraagsteller,

Iemand hoeft niet expliciet iets te ontkennen voordat duidelijk wordt dat het weinig tot geen rol, of een andere rol speelt in zijn of haar theologie of leer. Zaken worden soms ook op een indirecte manier duidelijk. Er staan een heleboel preken, podcasts, interviews en gesprekken met anderen van hem op internet waar ik een deel van heb beluisterd. Daarnaast heb ik een deel van zijn websites en cursusmateriaal gelezen. Ik weet niet precies meer wat hij waar heeft gezegd, dus ik zou alles opnieuw moeten luisteren en lezen om het terug te vinden. Ik heb aantekeningen gemaakt terwijl ik het luisterde en las, maar het was bij nader inzien beter geweest dat ik ook had genoteerd waar hij wat zei. Ik zal dat een volgende keer zeker doen. Maar ik zal hieronder een aantal bronnen geven die voor dit verzoek -hoop ik- voldoende zijn en daar wat op in gaan.

Ik ging in het antwoord in op een aantal belangrijke kernpunten van zijn leer: zijn visie op Gods soevereiniteit en de vrije wil van de mens, zijn visie op het kwaad, zijn visie op de zonde, zijn visie op het evangelie, zijn visie op de navolging van Jezus en zijn focus op de contemplatieve benadering daarin. Deze hangen bij hem allemaal samen denk ik, ze komen uit elkaar voort of leiden naar elkaar toe.

Als eerste wil ik graag verwijzen naar het artikel 'From Insightful to Concerning: Reassessing John Mark Comer's Practicing the Way' wat slechts een onderdeel is van waar ik het antwoord op gebaseerd heb, maar het is denk ik nuttig om te lezen en er worden ook meerdere belangrijke citaten aangehaald. Ik vond dit alles ook terug in John Marks onderwijs en ik ben niet de enige. Ook iemand als Tim Challies kwam tot dezelfde conclusie. Aan het eind van dit antwoord geef ik nog een aantal links naar artikelen waar ik op stootte, nadat het vorige antwoord al geplaatst was.

Als tweede wil ik verwijzen naar de preek 'Why' van John Mark die gaat over de vraag naar het kwaad in de wereld. Hier komen verschillende aspecten aan de orde: zijn visie op Gods soevereiniteit en de vrije wil van de mens alsmede zijn visie op het kwaad en de overwinning daarvan.

Hij zet zich hierin af tegen Gods ‘meticulous providence’ en stelt dat dit een latere uitvinding is. Oorspronkelijk ging het alleen om Gods morele intentie met het universum zegt hij, bijvoorbeeld dat het Gods bedoeling was dat man en vrouw aan elkaar trouw zijn. Augustinus en de reformatoren hebben dit volgens hem later veranderd in dat God de controle zou hebben over het universum, wat volgens hem niet het geval is. Vervolgens maakt hij een karikatuur van Gods soevereiniteit. Bijvoorbeeld dat als iemand wordt neergeschoten en God soeverein is, dit dus moet betekenen dat het in feite Gods hand was die de trekker over haalde. Hij vermengt hier Gods wil en Gods macht, die hij ten onrechte aan elkaar gelijk stelt. Omdat Gods morele wil niet wordt gedaan op de aarde betekent dat volgens hem dat God niet de controle heeft, want als God de controle zou hebben dan zou Gods morele wil ook wel worden gedaan. 

Maar zowel datgene waar John Mark zich tegen afzet als datgene wat hij daar tegenover stelt stemmen niet overeen met wat de Bijbel zegt. Het probleem is dat hij de dingen door elkaar husselt. En hij zet stropop-redeneringen op om daar vervolgens tegen in te gaan. Dat klinkt dan goed, maar het probleem is dat het drogredenen zijn. Hij haalt verschillende Bijbelteksten aan maar zijn uitleg ervan schort vaak aan alle kanten, het voert te ver om al die teksten hier te behandelen.

Zijn standpunt is: Mensen hebben een vrije wil om samen te werken met God of er tegen in te gaan (“to partner with God”, zijn woorden die constant terugkomen bij hem) en “Het kwade is het bijproduct van deze vrije wil.” Waar het op neerkomt is dat hij een heel lage dunk heeft van Gods soevereiniteit. God heeft wel een morele bedoeling maar heeft dat verder, op enkele uitzonderingen na, niet in de hand. God heeft niet in de hand wat er gebeurt en reageert op de vrije keuzes die mensen maken. Dat is open theïsme. John Mark zal zichzelf misschien niet een open theïst noemen, maar effectief is het wel open theïsme wat hij aanhangt. Maar het gaat mij verder ook niet om de term die je er aan geeft, maar om wat hij inhoudelijk zegt.
 
Het kwaad is bij hem een vreemde macht (alien force) die over ons is gaan heersen en waarvan we bevrijd en genezen moeten worden. Hij stelt dat de dood niet naar Gods wil is en haalt hiervoor aan 1 Korinthe 15: 24-26 aan. God is nog steeds bezig Zijn vijanden te overwinnen en de laatste vijand die nog overwonnen moet worden is de dood. D-Day is weliswaar geweest maar voordat V-Day komt moet er nog heel veel gestreden worden. Merk op dat in Genesis 3 de dood wel degelijk naar Gods wil is als gevolg van de zonde, van de opstand en ongehoorzaamheid aan God. Maar zijn interpretatie van het kwaad te overwinnen rammelt ook aan alle kanten, inclusief op welke manier Jezus sterven dat teweeg bracht. Hij zegt hier dat Jezus het kwade nam en dat doodde aan het kruis.
 
Kolossenzen 2:13-15 spreekt toch echt heel andere woorden: “En Hij heeft u, toen u dood was in de overtredingen en het onbesneden zijn van uw vlees, samen met Hem levend gemaakt door u al uw overtredingen te vergeven, en het handschrift dat tegen ons getuigde, uit te wissen. Dit handschrift was met zijn bepalingen tegen ons gericht, en Hij heeft dat uit het midden weggenomen door het aan het kruis te nagelen. Hij heeft (daarmee) de overheden en de machten ontwapend, die openlijk te schande gemaakt en daardoor over hen getriomfeerd.”
 
Het gaat hier over onze overtredingen en de wet die tegen ons getuigde en ons veroordeelde. Dat is wat Jezus aan het kruis heeft genageld en daarmee buiten werking heeft gezet voor degenen die in Hem geloven. En daarmee is de satan, de aanklager (Openbaring 12:10), het middel kwijt geraakt om ons aan te klagen bij God. Hij kan God niet langer beschuldigen van onrecht als God ons vrijspreekt van zonde en schuld wanneer we in Christus geloven en vertrouwen op het offer van Zijn bloed. Zoals Romeinen 1:25 zegt: “Hem heeft God openlijk aangewezen als middel tot verzoening, door het geloof in Zijn bloed. Dit was om Zijn gerechtigheid te bewijzen vanwege het voorbij laten gaan van de zonden die eertijds hadden plaatsgevonden onder de verdraagzaamheid van God. Hij deed dit om Zijn rechtvaardigheid te bewijzen nu in deze tijd, zodat Hijzelf rechtvaardig is én rechtvaardigt diegene die uit het geloof in Jezus is.” Dat is wat het betekent dat Hij de overheden en de machten heeft ontwapend. Hij heeft hun dit wapen van het ons aanklagen uit de handen genomen (zie ook bijvoorbeeld Romeinen 7:6 en Galaten 3:13).

God is altijd almachtig geweest over de satan. Al bij Job stelde Hij grenzen aan wat de satan kon doen (Job 1:12). De satan kan niets doen zonder dat God het toestaat. In die zin hoeft God niet te strijden tegen de satan en de overheden en machten om hen te overwinnen. Jezus hoefde maar een woord te spreken tegen de demonen en ze gehoorzaamden Hem. En dat was al voor zijn kruisiging en opstanding zo. Nee, de overwinning in deze context is een andere. Het gaat om Gods rechtvaardigheid als Hij zondaars vrijspreekt. En dat Hij dat nu kan is vanwege het plaatsvervangend offer van de Heere Jezus, waarbij Hij degenen die Hem geloven rechtvaardigt. Maar John Mark geeft er een compleet andere invulling aan. 

John Mark zegt wel dat hij ook in het offer van Jezus gelooft, maar effectief heeft het geen plaats in zijn theologie, zeker niet als een plaatsvervangend en verzoenend offer. Wat hij er wel onder verstaat wordt nergens duidelijk, hij gaat er nergens echt op in voor zover ik heb gehoord of gelezen. Maar hij gaat ook zelden in op wat de Bijbel zegt. Hij haalt alleen losse teksten aan wanneer hij meent dat hij die in zijn betoog kan inpassen. Voor de rest baseert hij wat hij zegt voornamelijk op de zienswijzen van een groot aantal dubieuze personen. Hij heeft het verschillende keren over de hoop van het Evangelie maar het gaat er daarbij altijd over dat het kwaad verdwenen zal zijn, nooit over de verzoening, het plaatsvervangend sterven en het wegdragen van de zonde waar de Bijbel over spreekt. 

Als derde wil ik verwijzen naar de pagina over het enneagram, waar hij bouwt hij op Richard Rohr’s (Rooms-Katholiek mysticus, pantheïst en New Ager) definitie van zonde (Onder “Read this Overview”) : “Op weg naar de ontdekking van onze identiteit en roeping stuiten we snel op de muur van de zonde. Zonde is een beladen, religieus woord, maar het betekent alleen maar het doel missen, tekortschieten in het leven dat God voor je heeft.”
 
Richard Rohr definieerde zonde als volgt: “Zonden zijn fixaties die voorkomen dat de energie van het leven, Gods liefde, vrij kan stromen. (Het zijn) zelfopgerichte blokkades die ons afsnijden van God en dus van ons eigen authentieke potentieel. Dus als we God willen ervaren -de bron van het leven- en ons volledige potentieel willen bereiken, moeten we een manier vinden om de blokkades in ons leven te omzeilen, d.w.z. onze zonde.” (Mijn vertaling uit het Engels). 

Als oplossing daarvoor komt hij daar dan met het enneagram (afkomstig van een mysticus) waarvan een pseudo-christelijke versie populair is gemaakt door Richard Rohr. In Practicing the Way vind je iets soortgelijks over zonde, alhoewel hij daar meer op het gemiste doel ingaat: “Wat als het doel de vereniging met God is? Wat als het de genezing van je ziel is door deelname aan het innerlijke leven van de Drie-eenheid?” (Mijn vertaling uit het Engels).
 
Dit alles staat ver van de Bijbelse definitie van zonde. De zonde is niet het gescheiden zijn van Gods liefde door fixaties waar we een manier voor moeten vinden om die te omzeilen, het gescheiden zijn van God is een gevolg van onze zonde. Dat is heel wat anders. En daar is verzoening voor nodig door het bloed van Jezus. Niet door een jezelf te verbeteren met hulp van het enneagram, dat mogelijk ook nog eens een occulte afkomst heeft. De zonde is niet in de eerste instantie een vreemde macht die ons is komen beheersen en waar we van bevrijd of genezen moeten worden. Het is onze ongehoorzaamheid aan God, waarvoor God de wet heeft gegeven zodat we dat kunnen zien (Romeinen 5:20, Galaten 3:19, Galaten 3:24, Romeinen 2:12-15). Daar komt een heel ander evangelie uit voort.

Juist in het geven van Zijn eniggeboren Zoon komt Gods ontfermende liefde naar ons toe naar voren (Johannes 3:16). Maar dat is niet wat John Mark met liefde bedoelt. John Mark bedoelt met Gods liefde iets dat je door je lichaam voelt stromen met hulp van contemplatieve praktijken en een éénwording met de Drie-eenheid. Hij zal zichzelf geen New Ager noemen, maar dit idee komt wel uit de New Age.

Als laatste wil ik verwijzen naar deze video:

Dit gaat over Bijbel te lezen. Hij begint met Psalm 1 en Jozua 1 maar het gaat hem daarbij alleen om het woord meditatie. Hij roept de mensen op om stil te zijn en Gods liefde te ervaren. Na een verhandeling te geven over het lezen van literatuur en hoe je daarmee de gedachten van de auteur in je hoofd plant (is dat zo?) met een hoop psychologie en filosofie, en de verschillende genres in de Bijbel gaat hij in op het woord meditatie. Meditatie is de hoofdzaak. Hij verwijst dan naar het boek “Eat This Book” van Eugene Peterson, een boek dat hij ook sterk aanbeveelt bij deze cursus, naast The Lectio Bible. Zoals reeds gezegd gaat het voor Eugene Peterson bij het Bijbellezen er niet zozeer om te begrijpen wat de schrijver van het Bijbelboek wil zeggen, maar meer om wat de lezer er voor zichzelf uithaalt, veelal uit losse woorden of korte teksten, zonder te letten op de verdere context van het geheel.

Het betoog van John Mark hier en ook elders is vaak heel warrig alhoewel het diepzinnig klinkt. Hij kan het goed brengen, maar de kluwen te ontrafelen en de op zich goede zaken er uit te halen en de verkeerde zaken te weerleggen in wat hij allemaal zegt is haast ondoenlijk. Maar je moet hier ten minste de vraag stellen: is dit wat hij hier zegt inderdaad de manier waarop bijvoorbeeld in de gemeente van Efeze of in de gemeente van Fillipi, of in de gemeente van Rome de brieven van Paulus voorgelezen werden die Paulus aan hen schreef? Of is dat hoe bijvoorbeeld Ezra de Torah voorlas in Nehemia 8? Of is dat hoe Jezus voorlas uit Jesaja in Lukas 4? Vind je deze manier van de Schriften te lezen ook maar ergens terug in de Bijbel?

Ik denk het niet. De brieven van Paulus werden vast van het begin tot het einde gelezen en er werd over gesproken wat Paulus inhoudelijk te zeggen had. En mogelijk werden de boekrollen erbij gehaald om te kijken of deze dingen daarmee overeenstemden, zoals de Bereërs deden (Handelingen 17:11). De Israëlieten luisterden naar de boodschap die de Ezra en de Levieten doorgaven aan de hand van de Torah, inhoudelijk. En Jezus sprakt ook inhoudelijk. Er is nergens in de Bijbel sprake van een soort van Lectio Divina methode van Bijbel lezen. Het gaat om het begrijpen wat er inhoudelijk gezegd wordt. En dat had ongetwijfeld ook praktische uitwerkingen in het leven van de hoorders, dat moet het ook hebben. 

In de Bijbel zie je nergens een oproep om stil te zijn en Gods liefde te ervaren, of om luisterend te bidden, waarbij je stil bent en wacht op tot God tot je spreekt in je gedachten en je vertelt wat je moet bidden en dergelijke praktijken. Van Jezus wordt alleen verschillende keren gezegd dat hij ging bidden en daarvoor bijvoorbeeld de berg op ging of een andere plek zocht. Hoe Hij bad en wat Hij bad wordt nergens verteld. Alles wat John Mark daarover zegt is inlegkunde, ofwel van hemzelf, of wel van de mensen die hij graag leest en veelvuldig aanhaalt.
 
In de 35e minuut zegt hij: “Het doel van het Bijbel lezen is om je geest te vullen met de woorden en de gedachten en de gevoelens van God en met de ‘consciousness of Christ’, en het je te laten vormen tot wie je bent en wie je wordt.” Hij bedoelt er mogelijk niet precies mee wat hiermee in de New Age wordt geleerd, maar het lijkt wel een beetje die kant op te gaan.

Ik zie hem nergens iets grondig vanuit de Bijbel opbouwen, wat je toch zou mogen verwachten van iemand die zegt graag volgelingen van Jezus te willen maken. In plaats daarvan baseert hij wat hij zegt op wat allerlei mensen zeggen: woestijnvaders, contemplatieven, jezuïeten, psychologen, wetenschappers, filosofen enzovoort. Als hij er dan een los vers uit de Bijbel bij haalt is dat nogal eens eisegese en geen exegese.

Ik laat het hierbij. Je kan nog veel meer video’s kijken van of zaken van hem lezen, en je zult deze dingen keer op keer terug vinden. Maar je moet ook bereid zijn het te zien. Mogelijk zal je het er niet mee eens zijn er zeggen: dat is niet hoe hij het bedoelt en er hoofdzakelijk de goede dingen die hij zegt er uit halen als bewijs daarvoor. Maar het probleem is niet met de goede dingen die hij zegt. Langzaam lezen en overdenken is uiteraard goed. Hardop lezen ook. En er de tijd voor te nemen ook. Al dergelijke dingen zijn op zich goed. Het probleem is met de verkeerde dingen die er door heen gemengd zijn en die fundamentele zaken aantasten.

Hier nog verschillende blogs die ik vandaag nog tegenkwam die mijns inziens ook hulprijk kunnen zijn.

• John Mark Comer practicing the way: prayer & solitude
• John Mark Comers practicing the way or practicing a way? An evaluation
• Emerging trends in the church today - John Mark Comer
• Emerging trends in the church today - John Mark Comer Silence & Solitude – Part 3
• John Mark Comer silence, solitude&stillness - Emerging Trends in the Church Today

Een hartelijke groet,
Gerard Slurink

Dit artikel is beantwoord door

G. Slurink

• Geboortedatum:
  12-02-1963
• Kerkelijke gezindte:
  Reformatorisch
• Woon/standplaats:
  Lahti, Finland
• Status:
  Actief

172 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven