Struikelblokken, 40 vragen bij het Oude Testament

Twee vragen voor dr. M. J. Paul. Momenteel ben ik bezig in uw boek “Struikelblokken, veertig vragen bij het Oude Testament.” Een heel mooi en verhelderend boek, waarvoor dank! Alleen heb ik er nog wel twee vragen over:

1. In hoofdstuk 15 van uw boek (“Heeft David Goliath verslagen?”), brengt u aan de orde dat er een tegenstrijdigheid lijkt te staan in de Bijbel. David heeft Goliath verslagen (1 Samuël 17), maar Elhanan heeft ook Goliath verslagen (2 Samuël 21), en ook de broer van Goliath (1 Kronieken 20). Hoe kan het dan dat én David én Elnahan Goliath hebben verslagen? Dat legt u uit door te stellen dat er een overschrijffout is gemaakt. Maar in latere hoofdstukken vertelt u dat de Joodse overschrijvers zó nauwkeurig overschreven, dat er geen overschrijffouten gemaakt werden, of gelijk opgelost werden door vergelijkingen met andere Bijbelrollen. Het resultaat van de verklaring dat er een overschrijffout is gemaakt in 2 Samuël 21 is toch heel ingrijpend voor het lezen van de rest van de Bijbel? Dan wordt de Bijbel toch veel minder betrouwbaar?

2. Als tweede nog een vraag over hoofdstuk 38 (“Wat is de waarde van de Griekse Septuaginta?”). In het hoofdstuk wordt besproken dat er veel verschillen zijn in de leeftijd van de mensen uit de geslachtsregisters in bijvoorbeeld Genesis 5 en 11. Vaak noemt de Septuaginta daar een leeftijd die 100 jaar hoger ligt dan de Hebreeuwse tekst. Hier concludeert u: “Dit wijst eerder op een bewuste aanpassing dan op fouten die per ongeluk in het overschrijven ontstaan zijn.” Maar in een ander hoofdstuk zegt u dat Flavius Josephus beweert dat Joden liever zelf sterven als martelaar dan dat ze bewust iets aanpassen in de Bijbel. Hoe zit dat dan?

Deze vragen stel ik niet uit ongeloof over de Bijbel, maar na het lezen van dit boek daalde de Bijbel toch wel in betrouwbaarheid voor mij.

Beste vraagsteller,

Fijn dat het genoemde boek verhelderend is. In hoofdstuk 15 bespreek ik het probleem dat er tegenstrijdige informatie in de Bijbel lijkt te staan over het verslaan van Goliath. Er zijn verschillende manieren om dit probleem op te lossen. Mij lijkt het aannemelijk dat Elhanan iemand anders dan Goliath heeft verslagen. De Statenvertaling en de Herziene Statenvertaling geven dat aan door een extra woordje in te lassen en te vertalen “die met Goliath was.” Wanneer we geen (kleine) overschrijffout aannemen, moeten we een tegenstrijdigheid aannemen of veronderstellen dat Elhanan Goliath verslagen heeft, maar dat die gebeurtenis later op naam van David gesteld is. Die twee alternatieven zijn veel ingrijpender dan dat een overschrijver per ongeluk een woordje overgeslagen heeft.

Wordt de Bijbel daardoor minder betrouwbaar? Iedereen die zich verdiept in de grondtalen van de Bijbel, weet dat er zeer veel handschriften overgeleverd zijn en dat er onderling kleine verschillen zijn. Alle Bijbelvertalingen maken daarin keuzes die voor de lezer niet direct opvallen.

Je schrijft dat het aannemen van overschrijffouten toch heel ingrijpend is voor het lezen van de rest van de Bijbel. Dan wordt de Bijbel toch veel minder betrouwbaar? Naar mijn overtuiging is dat niet het geval. De Bijbel is zeer betrouwbaar overgeleverd, veel nauwkeuriger en uitvoeriger gedocumenteerd dan welk ander geschrift uit de oudheid. Net zoals een gedrukt boek drukfouten kan bevatten, zijn er kleine verschillen tussen handschriften mogelijk, ook al hebben de overschrijvers hun best gedaan om zo nauwkeurig mogelijk te kopiëren. Ik spreek hier niet over de betrouwbaarheid van een Bijbelvertaling, waarin altijd veel menselijke factoren een rol spelen, maar over de betrouwbaarheid van de handschriften in het Hebreeuws en Grieks.

Over dat onderwerp gaat hoofdstuk 37 van het boek “Struikelblokken”. Ondanks alle kleine verschillen is de boodschap van de Bijbel helder en betrouwbaar. De verschillen betreffen geen belangrijke dogmatische opvattingen. Wat wij nodig hebben om God te leren kennen, is helder geopenbaard. Dus de Bijbel wordt niet veel minder betrouwbaar door enige kleine verschillen tussen de handschriften. De vondst van de Dode-Zeerollen kort na de Tweede Wereldoorlog is over het algemeen een bevestiging van de betrouwbaarheid van de overleveringen in de loop der eeuwen, maar er zijn ook een paar verschillen (zie hoofdstuk 39).

Dan nog een vraag over de Septuaginta. Uit een vergelijking blijkt dat de Griekse vertaling hier en daar flinke afwijkingen heeft. Dat betreft bijvoorbeeld de opbouw van het boek Spreuken en de kortere versie van het boek Jeremia. Dat zijn geen overschrijffouten, maar het gaat hier over andere weergaven. In onze kring wordt over het algemeen grotere waarde gehecht aan de Hebreeuwse tekst van het Oude Testament dan aan de Griekse vertaling. Toch is het opmerkelijk dat in het Nieuwe Testament vaak de Septuaginta geciteerd wordt.

Op enkele plaatsen lijkt de tekstoverlevering van de Septuaginta beter te zijn dan de Hebreeuwse tekst. Bij verschillen in de overlevering is vergelijking nodig en moeten er keuzes gemaakt worden. Kerkvaders, zoals Augustinus, waren zich daarvan bewust.

Wij kunnen de verschillen slechts constateren en weten niet wat de redenen tot aanpassing waren. Een mogelijke verklaring voor de verschillen in leeftijden -een verklaring die ik overigens niet in het boek genoemd heb- is dat een kring rond rabbi Akiba (rond 100 na Christus) bewust enige aanpassingen heeft gemaakt in reactie op de christenen. In ieder geval heeft de Joodse tijdrekening in Seder Olam Rabbah de wereldgeschiedenis ingekort. Dat wordt nu ook van Joodse eerlijk zijde toegegeven. Mogelijk heeft dat te maken met de profetie van Daniël over de 70 jaarweken. Akiba zou geprobeerd hebben die profetie betrekking te laten hebben op Bar Kochba, de leider van de opstand in 132-135 na Christus, in plaats van op Jezus Christus.

De kerkvaders gebruikten liever de hogere getallen in de geslachtsregisters in Genesis, zodat ze dicht bij het jaar 6000 na de schepping leefden. Zij verwachten Gods bijzondere ingrijpen in de periode daarna. Ik geef toe dat dit onzeker is, maar we proberen argumenten te vinden waarom aanpassingen zijn gedaan.

Voor wie zich verdiept in de oorspronkelijke handschriften, of een goede hedendaagse Bijbelverklaring gebruikt, hoeft dat geen afbreuk te doen aan de betrouwbaarheid van de Bijbel. De getoonde afstamming blijft immers hetzelfde.

Wie discussies voert met christenen die een miljardenjaren oude aarde aannemen (met of zonder biologische evolutie), merkt dat zij inhoudelijk veel problemen met de geslachtsregisters in Genesis 5 en 11 hebben. Dan is een verschil van enige eeuwen in de optelsom van de leeftijden maar een kleinigheid.

Het overschrijven van de Bijbel gebeurde zeer nauwkeurig. Flavius Josephus verdedigde dat tegenover andere volken en de Masoreten hebben zeer strikte regels opgesteld, maar die zijn pas uit de middeleeuwen bekend.

Het valt me op dat je in de vraag een paar keer schrijft over “de betrouwbaarheid van de Bijbel.” Wat bedoel je precies? Ik vermoed dat je een Bijbelvertaling bedoelt in plaats van de inhoud van de Bijbel. Ik merk dat er veel christenen zijn die de betrouwbaarheid verbinden met één bepaalde vertaling. Dat is niet verstandig, want zodra lezers zich gaan verdiepen in achtergronden (handschriften en vertaalmethoden) gaan ze veel zaken relativeren. Het is waar dat de ene Bijbelvertaling beter is dan de andere, maar laten we -ook op scholen en op catechisatie- het verschil uitleggen tussen de inhoud van de Bijbel (het betrouwbare Woord van God) en de menselijke beperktheden van alle vertalingen. En de verschillen in de handschriften betreffen ondergeschikte punten; de boodschap is zeer betrouwbaar overgeleverd. Gelukkig zijn er in onze tijd veel hulpmiddelen beschikbaar, geschreven door geleerden die uitgaan van die betrouwbaarheid. Die kunnen ons helpen om goed om te gaan met de vele vondsten die in de afgelopen twee eeuwen gedaan zijn.

Prof. dr. M. J. Paul
 

Dit artikel is beantwoord door

prof. dr. M.J. Paul

• Geboortedatum:
  13-03-1955
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Oegstgeest
• Status:
  Actief

268 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven