Medisch proefpersoon tegen betaling

Ik kreeg een advertentie onder ogen van het CDHR (stichting die geneesmiddelenonderzoek doet, red.) waarbij men op zoek is naar participanten bij onderzoeken naar de werking van geneesmiddelen. Hier staan forse bedragen tegenover; enkele duizenden euro’s per onderzoek. En dat is in deze tijden niet verkeerd. Tegelijk is ons lichaam een tempel. Mag ik hier aan meewerken en zo ja, waar ligt de grens?

Beste vraagsteller,

Het eerste dat in mij opkwam toen ik je vraag las: hoe houdbaar zijn je principes? Je lichaam is een tempel, oké, maar als er maar genoeg geld geboden wordt, dreig je toch overstag te gaan. En om het geweten te sussen moet Refoweb maar even bedenken waar de grens ligt. Ik hoop niet dat ik (te) cynisch over kom, daar ben je ook niet mee geholpen. Maar je mag best kritisch zijn op je argumentatie in relatie tot je principes.

Eerst: de grondregels van de geneeskunde. In de loop van de tijd zijn er forse verschuivingen geweest in de gedragscode van artsen. Eeuwen gold de zogenoemde Eed van Hippocrates als gouden standaard. Nu wordt daar een aantal zaken nogal expliciet in gesteld, waarover in de medische wereld inmiddels genuanceerder gedacht wordt (met name de stellige afwijzing van euthanasie/hulp bij zelfdoding en van het toedienen van een middel ter vernietiging van ontkiemend leven). Duidelijk mag zijn dat daar in de huidige medische uitvoeringspraktijk door de meeste medici anders mee omgegaan wordt.

Als we nu kijken naar de huidige gedragscode van de KNMG, zien we als eerste artikel: “Als arts zet je de gezondheid en het welzijn van de patiënt voorop en breng je de patiënt geen onnodige schade toe. Dat doe je vanuit goed hulpverlenerschap”. Dit is het gevolg van een oude, universele regel voor medici: niet schaden (do not harm). En al zou een kleine schade onvermijdbaar zijn, dan mag dat alleen als die schade proportioneel is, d.w.z. dat de beoogde gezondheidswinst vele malen groter is dan de kleine schade (bijvoorbeeld een injectie) en het ongemak dat wordt teweeggebracht. Het moet allemaal staan ten dienste van de genezing. Vraag 1: is een medisch experiment zoals jij beschrijft proportioneel? Vraag 2: is er sprake van onnodige schade? Vraag 3. wat zegt de Bijbel hierover?

1. Je geeft geen verdere details, maar over het algemeen is het zo dat naarmate de risico’s op ongemak of blijvend letsel toenemen, de vergoeding voor deelname aan experimentele behandelingen navenant hoger wordt. Maar die kan natuurlijk ook oplopen als er (te) weinig vrijwilligers zijn (marktwerking), of bij een grote tijdsdruk.  Lees je goed in over het medicament en de eventuele gegevens die al beschikbaar zijn. Overigens is het CDHR, dat samenwerkt met het Haga-ziekenhuis, een gerenommeerd instituut waarbij de kans op onverwachte complicaties klein is.

2. Wat is “onnodig” in deze context? Of moet ik zeggen: vermijdbaar? Hoe vindt het testtraject plaats? Eerst de laboratoriumtesten (in vitro) op cellen of weefsels om te bepalen hoe de stof in een gecontroleerde omgeving werkt. Dan de in vivo testen: Dierproeven (zoals op muizen, ratten, honden of apen) om de toxiciteit (giftigheid), farmacokinetiek (hoe het lichaam het middel absorbeert, distribueert, via de stofwisseling verwerkt en uitscheidt), en farmacodynamiek (wat het middel met het lichaam doet) te onderzoeken. Nu was er vroeger nog geen maatschappelijk debat over dierenwelzijn, dus was dat voor de farmaceuten iets makkelijker. Maar uiteindelijk is er altijd toediening aan mensen nodig om het product geregistreerd te krijgen. De kans op onherstelbare beschadiging of ongemak is dan inmiddels tot een minimum gereduceerd. 

Overigens zijn, juist vanwege de zorg voor dierenwelzijn en ten gevolge van de toegenomen medisch-technische mogelijkheden er diverse alternatieve hulpmiddelen beschikbaar, zoals organ-on-a-chip, het gebruik van menselijke cellijnen (weefselkweek), computermodellen en -simulaties, human-on-a-chip technologie (maakt op micro-niveau al een goede inschatting mogelijk hoe een menselijk proefpersoon op het medicament zal reageren).

Al deze zorgvuldige trajecten maken doorgaans de humane reacties op het medicament voorspelbaar en beheersbaar. Maar nooit risicoloos! De farmaceut zal zich contractueel indekken voor vervolgschade. Overigens mag de proefpersoon ten allen tijde voortijdig stoppen met de testcyclus.

3. In de Bijbel wordt het toebrengen van lichamelijk letsel, zowel bedoeld maar ook onbedoeld, hoog opgenomen. Dat is te zien in de Mozaïsche wetgeving, maar ook bijvoorbeeld in de tijd van Elia (op de Karmel). Het was een kenmerk van het afgodische heidendom (Baälsdienst) dat de priesters insnijdingen maakten in hun lichaam. Over het algemeen zien je in de Bijbel iets terug van respect voor de heelheid van het lichaam, dat Paulus later ook aanduidt (je noemde het zelf ook al) met “de tempel van de Heilige Geest.” Sowieso respect voor het lichaam, zelfs van een overledene.

Mag er dan op geen enkele manier inbreuk gemaakt worden op het lichaam, anders dan met een heelkundig motief (bijvoorbeeld operatie)? De eenheid van het lichaam is een goed Bijbels vertrekpunt. Maar in onze tijd doen zich kwesties voor die niet aan de orde waren in de tijd van de Bijbel. Te denken valt aan de zogenoemde Samaritaanse donatie, d.w.z. donatie van een (deel van een) orgaan om daarmee een naaste die anders spoedig zou overlijden nu een geweldige levenskans te bieden. Je voelt, hier komt het principe van de proportionaliteit weer om de hoek kijken: de nadelen wegen niet op tegen de beoogde voordelen.

En dan komen we precies bij de kern van jouw vraag: zijn de te verwachten nadelen van de testperiode zodanig klein dat het, ook vanuit Bijbels perspectief, verantwoord is om die te ondergaan, in ruil voor een vorstelijke beloning? Had je het ook gedaan als je er maar de helft voor had gekregen? Als dat niet zo is, mag je jezelf afvragen of geld uiteindelijk het overheersende, wellicht verblindende motief is, waarvoor de andere argumenten op de achtergrond verdwijnen?

Je voelt wel aan, ik geef geen rechtstreeks antwoord. Dat zou ook niet kunnen. Ik probeer wel je geweten te activeren, waarvoor (vaak ten onrechte) de tekst van Paulus wordt gebruikt (Romeinen 14: 5b): “Een iegelijk zij in zijn eigen gemoed ten volle verzekerd.” Dat is geen oppervlakkig ‘goedmakertje’, het gaat erom dat wij elkaar niet (ver)oordelen. Vers 12 licht dat zo fraai toe: “Zo dan een iegelijk van ons zal voor zichzelven Gode rekenschap geven.”

Ik hoop dat je je besluit voor Gods aangezicht kunt nemen.

Johan Boeijenga

Dit artikel is beantwoord door

J. Boeijenga

• Geboortedatum:
  26-05-1958
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  Nunspeet
• Status:
  Actief

70 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven