Exegese en hermeneutiek
Ds. P. van der Kraan | 1 reactie | 13-09-2023| 09:30
Vraag
Ik ben al jaren veel bezig met theologie en de Bijbel en ik luister er veel over online. En heel vaak hoor ik de woorden exegese en hermeneutiek gebruikt worden in veelal overlappende contexten. Maar wat nou precies het verschil tussen de twee is, is mij niet helemaal helder. Kan iemand duidelijk en eventueel met voorbeelden uitleggen wat beiden zijn en wat de overeenkomst/het verschil tussen de twee is?
Antwoord
Je vraagt naar verschil en/of overeenkomst tussen exegese en hermeneutiek. Duidelijk is dat ze met elkaar te maken hebben en dat ze min of meer in elkaars verlengde liggen. Toch is er wel degelijk onderscheid.
Exegese richt zich op de woord- en zinsbetekenis. Het betreft een zo nauwkeurig mogelijke weergave van de brontekst op grond van woordbetekenis en zinsverband en de context waarin een en ander staat. Bijbelse woordenboeken en concordanties helpen je op weg om de nuances van de woordbetekenissen helder te krijgen.
Als dat karwei geklaard is, is de volgende vraag wat de boodschap van de aldus verkregen vertaalde tekst is. Daarbij gaat het erom dat ik mij ervan bewust ben dat ik die oude woorden hoor met de oren van een hedendaagse mens. Deze hoorder is een mens van nu, gevormd door de tijd waarin hij leeft, de geschiedenis die hij heeft meegemaakt, de cultuur waarin hij ademt. Het gaat erom dat we proberen te verstaan wat de boodschap voor de oorspronkelijke hoorders was om deze vervolgens te transponeren naar deze tijd. Dat is een intensief werk en daarbij zijn we dringend verlegen om de leiding en verlichting van de Heilige Geest. Anders is het gevaar niet denkbeeldig dat we een tekst gieten in de mal van ons verstaan.
Het woord ‘hermeneutiek’ is afgeleid van Hermes, een figuur uit de Griekse mythologie die onder andere bekend was als boodschapper van de goden.
Ds. P. van der Kraan
Dit artikel is beantwoord door
Ds. P. van der Kraan
- Geboortedatum:06-02-1948
- Kerkelijke gezindte:PKN (Hervormd)
- Woon/standplaats:Arnemuiden
- Status:Actief
Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven
Het is een studie van het geschreven woord in interpretatie en overbrenging.
1. Psat (de tekst) Een notatie van een gebeurtenis die opgenomen is in de Bijbel. Dat kan een geschiedkundige beschrijving zijn maar ook een beschrijving zijn van een generatie die vastgelegd wordt voor het nageslacht. De psat is de eerste informatie laag van de tekst of perikoop.
2. Remez רֶמֶז (de hint) In een beschrijving of een gebeurtenis kan ook een hint zitten: waar komen wij vergelijkbare teksten tegen met nagenoeg de gelijke strekking maar wel een andere bewoording. De remez is dus de tweede informatie laag en gaat wat dieper dan de notatie van een gebeurtenis.
3. Drasja מִדְרָשׁ (de Midrash) De verkondiging en uitleg van de psat en de remez naar de hoorders en lezers. De drasja is de derde laag en combineert zowel de psat als de remez in de toelichting.
4. Sod סוֹד (het geheim) Het ontdekken van de uitleg ook het diepe geheim die menige tekst of perikoop in zich heeft. Deze vierde laag vergt zeer veel kennis en inzicht en wordt lang niet altijd ontdekt vanwege het ontbreken van vertalingen.
Een voorbeeld om een Sod (het geheim) te ontdekken geef ik hierbij. Bij de inwijding van de tempel wordt het gebed van Salomo weergegeven, primair aan mijn volksgenoten en secundair aan de vreemdelingen in het land die zullen horen van de Eeuwige. (1 Koningen 8 vers 41:43).
Dit verzoek van Salomo wordt door de Eeuwige beantwoord. Niet direct, maar in de daaropvolgende jaren worden vele vreemdelingen worden toegevoegd aan zijn persoonlijke hofhouding. Zij zien niet alleen zijn eer en macht, ook het dienen van de Eeuwige van Salomo aanschouwen zij in hun dagelijkse leven. Op deze wijze wordt Salomo beproefd door de Eeuwige. Laat Salomo in al zijn wijsheid de grootheid van de Eeuwige zien aan de vreemdelingen in zijn hofhouding? Zij zien de enorme rijkdom van Salomo en tegelijkertijd missen zij hun nietszeggende afgoden die zij in hun vaderland vereerden. Salomo heeft in de gaten dat een deel van zijn hofhouding iets mist vanuit hun verleden. Hij staat hun toe en financiert en faciliteert om hun afgodsbeelden te integreren in zijn hofhouding. Met al zijn wijsheid doorzag Salomo niet de dwaasheid van afgodsbeelden. Sociaal bewogen naar de hofhouding zou je in eerste instantie kunnen zeggen. Hij had oog voor de minibehoefte van de anderen. Het toegeven aan de afgodische praktijken leidde ertoe dat zijn dynastie behoorlijk werd gekort in zijn rijksgebied.
De Sod, het geheim van het gebed van Salomo was: Ik, de Eeuwige zal je testen op je woord. Vanuit die Sod, de diepere laag zien wij de Remez en de Drasja in de Psat in een heel breder kader geplaatst. Hier spreekt het woord en laat de uitkomst zien.
Hermeneutiek of exegese lopen dus hand in hand door elkaar heen.
