Psychologie en geloof

J. Boeijenga | Geen reacties | 06-06-2023| 14:45

Ik heb een vraag over psychologie en geloof. Sinds ik enkel jaren geleden in aanraking kwam met de psychologie door mentale problemen, spelen enkele vragen in mijn hoofd. Overigens heb ik bij mijn zoektocht in de psychologie nauwlettend opgelet dat ik niet in aanraking kwam met oosterse geneeskundige en theorieën waarbij ik twijfel over de herkomst daarvan.

Mijn eerste vraag is als volgt: bij een traumarespons grijp je terug op een soort vlucht- of overlevingsreactie. In de psychologie wordt veel teruggegrepen op evolutie: bepaalde basisreacties die we als mens hebben op gebeurtenissen komen daaruit voort dat we vroeger zo alert moesten zijn op onze omgeving. Er wordt ook wel eens gesproken over het reptielenbrein of de hersenstam die geregeerd wordt door evolutionaire basisbehoeften: de plaats in je hersenen waar de meest instinctieve reacties plaatshebben, zoals voortplanten, angst, stress, overlevingsdrang. Ik vind het verwarrend dat ons lichaam blijkbaar overlevingsstrategieën toepast (dezelfde als dieren). Hoe moet ik dit zien in het licht van de Bijbel, waarbij we geloven in een jonge schepping en waarbij we geloven dat God de mens anders heeft gemaakt dan de dieren? Ik vind het erg verwarrend en ik schiet dan soms naar de conclusie dat wetenschap en geloof gewoon niet te combineren zijn.

Mijn tweede vraag gaat over de christelijke aanname dat de mens slecht is. Ik wil graag dicht bij God leven. Tijdens mijn gebed vanochtend beleed ik aan God dat ik ‘slecht’ was. In therapie heb ik geleerd dichter bij mezelf te staan en te stoppen mezelf continu te veroordelen, maar om van mezelf te houden. Met dat ik zeg tegen God dat ik slecht ben, voel ik eigenlijk iets verdrietigs in mezelf. Alsof ik mezelf weer aan de kant zet, of zo. Hoe kan ik hier het beste mee omgaan? Ik merk dat ik sinds ik mentaal in de knoop zit, het veel moeilijker vind om in God te geloven. Alsof nu ik mezelf nieuwe patronen aan moet leren, mezelf weer moet vinden, ik mijn geloof kwijtraak. Alsof het toch maar puur aangeleerd gedrag was.

Beste vraagsteller,

Je stelt twee nogal verschillende vragen. De eerste gaat meer over hoe we bepaald basaal gedrag moeten zien in het licht van de Bijbel, dit in tegenstelling tot de verklaringen die gebaseerd zijn op de evolutieleer. In je tweede vraag stel je het Bijbelse dogma van de erfzonde aan de orde. Ik doe een poging ze te beantwoorden.

1. Reactie op een trauma
Kennelijk spreek je uit eigen ervaring, want de manier van vraagstellen en het refereren aan therapie wekken die indruk. Je geeft niet aan welk trauma dat was, het gaat je vooral om de manier waarop je daar op gereageerd had en ook verder moet omgaan in je leven.

De eerste reactie op een traumatische gebeurtenis is een soort reflex, je noemt zelf de vlucht- of overlevingsreactie. De Engelse term ‘fight or flight response’ duidt daar ook op, hoewel er ook nogal eens ‘fright’ aan toegevoegd wordt, dus een uiting van angst (hetgeen vrij logisch is bij een traumatische gebeurtenis). Het gaat hier om ‘automatische’ reacties, vergelijkbaar met wat wij reflexen noemen: processen die zich razendsnel voltrekken en bedoelt zijn voor het behoud van het individu.

Mensen die de schepping ontkennen en zich baseren op het evolutiegeloof, verklaren deze reacties als een oermechanisme dat erop is gericht de ‘soort’ (of het individu) te handhaven. En in de soorten worden mensen dan op één lijn gesteld met dieren.

Christenen hoeven zich gelukkig niet te vergelijken met de dieren, waarover ze reeds bij aanvang van hun schepping gesteld zijn. Hoewel de gehele schepping ingenieus is, komt die voortreffelijkheid toch maximaal tot zijn recht in de mens. De mens die als enig wezen in staat is om in taal, gebaar en gedachte te communiceren met zijn Schepper. De mens aan wie God Zijn Woord geeft geopenbaard, en nagelaten in de Heilige Schrift.

Moeten we dan voor de verklaring van bepaald menselijk gedrag de vergelijking maken met -en oorsprong zoeken in- hetgeen in het dierenrijk gevonden wordt? Als er al een vergelijking (in zekere zin) gemaakt zou kunnen worden, is het eerder dat dieren in sommige opzichten op mensen lijken, maar niet andersom.

Het is toch fantastisch om te mogen ontdekken dat de Heere kennelijk zóveel van Zijn schepsel houdt, dat Hij bepaalde beschermingsmechanismen heeft ingeschapen? Dat wanneer er zeer snelle reactie vereist is, die zelfs buiten onze hersenen en buiten onze wil om kan verlopen, om daardoor geen vertraging op te lopen. Zonder dat we er invloed op kunnen uitoefenen, scheiden onze bijnieren adrenaline uit om ons scherp te houden.

Moeten we dan ons brein gaan vergelijken met een reptiel? Sorry hoor, maar ik vind dat beledigend voor onze Schepper maar ook voor ons als mensen. Het is juist bevrijdend om niet verstrikt te hoeven zitten in het web van het werelds-evolutionistisch denken, maar de Heere de eer te geven die Hem toekomt. “... en ziet, het was zeer goed” (Genesis 1:31).

2. Is de mens slecht?
Tsja, deze vraag lijkt toch wel in groot contrast met de laatste woorden waarmee ik de eerste vraag afsloot. De mens is immers zeer goed geschapen?

Inderdaad, en wanneer je bekend bent met de Heidelbergse Catechismus weet je dat die vraag ook al heel snel aan de orde komt (in Zondag 3), waarbij in het antwoord dan ook wordt aangegeven dat God alle randvoorwaarden voor een goed bestaan in die mens heeft gelegd. Maar in tegenstelling tot een automaat of robot heeft God de mens toen een vrije wil gegeven. Gelukkig maar, anders was er weinig onderscheid met een primitief dier. Helaas heeft de mens die vrijheid misbruikt, en door ongehoorzaamheid aan het gebod om niet van de boom der kennis van goed en kwaad te eten, heeft hij Zijn toorn over zich uitgeroepen. En die zondelast dragen we sindsdien als het ware in onze genen mee.

Dat moet je niet bagatelliseren, de gevolgen werden al heel snel zichtbaar. Na die eerste zonde (het verhaal van de slang voor een hogere waarheid houden dat het gebod van God) volgde al snel een tweede: het begeren van de verboden vrucht. Een derde: het daadwerkelijke eten van die vrucht. En een vierde: haar man deelgenoot maken van die overtreding. Adam liet zich ook niet onbetuigd, want toen Adam door God ter verantwoording voor zijn zonde geroepen werd, gaf Adam zijn vrouw (die hij toen heel afstandelijk “de vrouw die Gij mij gegeven hebt” noemde) de schuld. En ach... het vervolg is bekend. Jaren later ontaardde dat in de eerste moord in de geschiedenis en er zouden nog vele volgen, tot op de dag van vandaag.

Alleen al hierom is er weinig reden om de mens als goed in zichzelf te beschouwen. Er is een definitieve ‘beschadiging’ in de relatie van mens tot God gekomen (en van mens tot mens), en het bijzondere is dat God vanaf die zondeval steeds weer aangeeft dat Hij de zonden, zoals de mens die steeds bij herhaling bedrijft, vergeven wil. In de situatie van het Oude Testament ging die vergeving d.m.v. de offerdienst, in het Nieuwe Testament is na het offer van Christus aan het kruis die offerdienst afgeschaft. En sindsdien kunnen onze zonden d.m.v. het gebed vergeven worden “om Jezus’ wil.”

En dat is dagelijks nodig, want dagelijks kan de trieste balans opgemaakt worden dat we weer niet zijn geweest die we, op grond van onze goede schepping, hadden moeten zijn. En ja, dat is toch een “continue veroordeling” zoals je zelf al aangaf. Paulus noemt zich, bij die beschouwing, een “ellendig mens” (Romeinen 7). Maar daartegenover staat dat de Heere een ‘continue vergeving’ aanbiedt. Met andere woorden: je wordt opgeroepen om niet in de zonde te blijven liggen en ook niet aan de genade van God twijfelen. Deze zin wordt zelfs al bij de doopbediening uitgesproken!

Het is niet de bedoeling dat je jezelf gaat haten. Als vanuit het liefdegebod, waarin de mens wordt geboden om God lief te hebben boven alles, en die mens vervolgens wordt opgedragen om de naaste lief te hebben als zichzelf, mag duidelijk zijn dat dit uitgaat van de veronderstelling dat je (dus) ook jezelf liefhebt. Als je jezelf lichamelijk maar ook psychisch verwaarloost, ben je ook niet goed in staat om voor je naaste te zorgen. Dus: afzien van jezelf, opzien naar God, omzien naar je naaste.

Je hebt het tenslotte over aangeleerde patronen. Hoewel een christelijke levenswandel een levenslange oefening is, houdt dat toch veel meer in dan een aangeleerd kunstje. Het is een leven met vallen en opstaan, waarin je steeds meer Zijn rechtvaardigheid, waardoor Hij de zonde veroordeelt, gaat beseffen. Maar tegelijkertijd ook steeds meer je afhankelijkheid van de goedheid en verdraagzaamheid van God en de vergevende liefde van Christus gaat waarderen. Dit brengt je tot de levenshouding van Paulus, die toen hij door God werd stilgezet vroeg: “Wat wilt U dat ik doen zal?” Een nieuwe gehoorzaamheid! En dan komt hij er achter dat dit leven een strijdperk is waarin hij de wapenrusting des geloofs nodig heeft (Efeze 6). Strijden tegen jezelf, tegen de wereld om je heen, tegen de duivelse machten.

Als jouw geloof gefundeerd is op de Bijbel (dan moet je die wel voor waar houden, natuurlijk) en je zo een vaste grond hebt voor de dingen die je hoopt en hierin een bewijs hebt gevonden van de zaken die je niet met je natuurlijke oog kunt zien, dan hoef je niet bang te zijn dat je dat geloof kwijtraakt (Hebreeën 11:1). Zoek het ware leven niet in jezelf, maar in Christus.

Veel sterkte met de verwerking van je trauma toegewenst!

Johan Boeijenga

Dit artikel is beantwoord door

J. Boeijenga

• Geboortedatum:
  26-05-1958
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  Nunspeet
• Status:
  Actief

71 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven