Een of twee diensten op christelijke feestdagen

Ds. P.D. van den Boogaard | Geen reacties | 01-02-2023| 15:33

1. Waarom voeren steeds meer Hersteld Hervormde gemeenten een ochtenddienst op Goede Vrijdag in? Vanouds was dat nooit het geval, maar ik zie het om mij heen steeds meer gebeuren. Natuurlijk is het goed om het lijden en sterven van de Heiland nadrukkelijk te overwegen, maar geldt dat niet ook voor de Hemelvaart van de Heere? Waarom daar dan niet? Verder is het ook niet in lijn met bijvoorbeeld Calvijn die wars was van doordeweekse vierdagen.

2. Wat is de achtergrond van de tweede dienst op Eerste Kerstdag? De tweede dienst op de zondag is ingevoerd als leerdienst. Logisch dus dat de Eerste Paas- en Eerste Pinksterdag een tweede dienst kennen. Maar waarom ook bij het Kerstfeest, dat toch meestal doordeweeks valt? En waarom krijgt Kerst wel een avonddienst en zelfs een tweede dag, maar Hemelvaart bijvoorbeeld niet? 

Deze vraag is voor een HHK-predikant.

Beste vragensteller,

Bedankt voor je vragen, ik zal deze puntsgewijs beantwoorden.

1. Eerst wat betreft de kerkelijke feestdagen. Het klopt dat in reactie op de vele Roomse feestdagen na de reformatie alleen de zondag in ere werd gehouden. In Genève werden zo in 1536 alle kerkelijke feest- en vierdagen naast de zondag afgeschaft. Wél werd er elke dag een kerkdienst gehouden, een zogenoemde 'vroegpreek'. Calvijn preekte bijvoorbeeld op 25 december 1555 in zo’n vroegpreek over vervolgstof uit Deuteronomium 21:10-14. De zondag voorafgaande had hij echter wel over het kerstevangelie gepreekt. De zondag is dé dag waarop de kerk samenkomt en de heilsfeiten gedenkt.

In de Nederlandse context is door de kerk gepoogd om deze lijn voor te zetten. Dat stuitte echter op weerstand vanuit het volk en vanuit de overheid. In de kerkorde van Dordrecht van 1618 zien we dan ook het resultaat van die discussie: “De gemeenten zullen onderhouden benevens de zondag ook de Kerstdag, Pasen en Pinksteren, met de navolgende dag, en dewijl in de meeste steden en provinciën van Nederland daarenboven nog gehouden worden de dag van de besnijding en de Hemelvaart Christi, zullen de dienaars overal daar dit nog niet in het gebruik is, bij de overheden arbeiden, dat zij zich met de andere mogen conformeren” (art. 67 DKO).

In de praktijk van het kerkelijke leven komt echter in de loop van de tijd de “dag van de besnijding te vervallen” en wordt de Goede Vrijdag wel gehouden. Dat zien we bijvoorbeeld terug in de huidige kerkorde van de Gereformeerde Gemeenten en ook die van de Herteld Hervormde Kerk (art. XII). Duidelijk is wel dat in alle drie genoemde kerkorden de kerkelijke feestdagen ondergeschikt zijn aan de zondag.
  
Dan je vraag wat betreft de morgendienst op Goede Vrijdag. Vanouds was het in diverse Hervormde gemeenten de gewoonte dat op Goede Vrijdag zowel een morgen- als een avonddienst werd gehouden. Ik kan me dat uit mijn jeugd ook herinneren in de Hervormde gemeente (Gereformeerde Bond) waar wij lid waren. Binnen de HHK is die gewoonte na 2004 gewoon voortgezet. Wanneer gemeenten er nu voor kiezen om een morgendienst in te stellen, is mijn ervaring dat hierin twee argumenten van belang zijn. Het eerst is dat Goede Vrijdag in de beleving van mensen belangrijker is geworden. Het is immers de ‘betaaldag van de kerk’. Verder willen kerkenraden de hele gemeente, dus oud én jong de gelegenheid bieden om op deze dag naar de kerk te komen. Als er alleen een avonddienst is (omdat het een gewone werkdag is), worden kinderen bij voorbaat uitgesloten. Op Hemelvaartsdag zijn we gewend ‘s morgens een dienst te houden die iedereen kan bezoeken, dat kan ook omdat het een wettelijke vrije dag is.

2. Voor de geschiedenis van de tweede feestdagen, verwijs ik je door naar het Meertensinstituut. Overheid en kerk wilden voorkomen dat de christelijke feestdagen én de tweede feestdagen zouden ontaarden in allerlei lichtzinnigheid en losbandigheid. Om die reden werden er op die dagen kerkdiensten gehouden. Die traditie zetten we in een groot deel van het land voort (in een deel van Zeeland niet). Waarom er een tweede dienst op eerste kerstdag is, ligt vermoedelijk aan het feit dat die gelijkgesteld werd aan een gewone zondag. 

Er is nog veel meer over te zeggen, maar ik hoop dat je vragen hiermee beantwoord zijn.

Met hartelijke groet,
Ds. P. D. van den Boogaard,
Beleidsadviseur kerkrecht
 
Ps. De kerkorde van de HHK is hier te raadplegen.
 

Dit artikel is beantwoord door

Ds. P.D. van den Boogaard

• Geboortedatum:
  24-08-1988
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  Poederoijen & Loevestein
• Status:
  Actief

7 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven