Opera luisteren

G. Slurink | Geen reacties | 12-12-2019| 11:18

Aan dhr. Slurink. Mijn vraag gaat over het luisteren naar opera. Ik luister daar graag naar. Er zijn prachtige opera’s met een Bijbels onderwerp of geïnspireerd op de Bijbel, maar ook opera’s die gaan over (onmogelijke) liefde tussen twee mensen etc. Het leek mij geen probleem om naar een opera te luisteren, maar misschien zie ik iets over het hoofd. Ik ken eigenlijk binnen de reformatorische gemeenschap geen mensen die opera luisteren en misschien is daar een reden voor. Nu gaat het mij niet zo zeer om “mag het wel of mag het niet”, maar misschien kunt u deze muziekvorm wat beter duiden.

Beste vraagsteller,

Dank voor de vraag. Ik moet bekennen dat ik wat opera betreft niet meer dan een enigszins geïnformeerde leek ben, maar vanuit die positie wil ik er desgevraagd wel wat proberen te zeggen over hoe ik dit zie. Ik moet daarbij zeggen dat ik niet goed bekend met de precieze inhoud van de teksten van opera’s, maar naar wat ik begrepen heb stelt dat inhoudelijk gezien meestal niet zoveel voor. Ook ben ik alleen maar oppervlakkig bekend met het visuele aspect van delen van sommige opera’s, maar niet voldoende om daar echt wat algemeens over te kunnen zeggen. Maar aangezien de vraag vooral lijkt te gaan over het luisteren naar een opera neem ik aan dat het voornamelijk om het muzikale aspect gaat. Er zijn natuurlijk enorm veel opera’s gemaakt in de laatste 400 jaar wereldwijd. Dus onderstaand geldt slechts als een ruwe indicatie ter beoordeling van de muziekvorm op zichzelf.

Opera is ontstaan aan het einde van de 16e eeuw in Italië. De essentie was dat toneel en drama werd voorzien van muziek en zelfs in die mate dat er hoofdzakelijk werd gezongen in plaats van gesproken. Dit noemt men ook wel zingend acteren. In die tijd (vroeg-Barok en Barok) ging het in de muziek en kunst vooral om dat het esthetisch mooi was. De kunst was realistisch en natuurgetrouw en werd met veel gevoel voor schoonheid gemaakt. Er was een gezonde aandacht voor zowel verscheidenheid als eenheid. Dat zie je terug in veel kunst uit die tijd, die opereerde onder een invloed waar er sinds de Renaissance terecht (weer) aandacht gekomen voor de schoonheid van de natuur en waarbij dat onder invloed van de reformatie ten minste voor een deel weer in een juist kader werd geplaatst. Dat was dan ook een tijd waarin bijvoorbeeld Bach opbloeide. (Alhoewel Bach zelf nooit een opera heeft geschreven, mogelijk omdat opera’s in die tijd vooral werden gefinancierd door het hof, en Bach werkte niet voor het hof, en ook omdat Bach vooral geestelijke werken schreef. Bach schreef echter wel een aantal oratoria, waarover straks meer.)

Opera’s van bijvoorbeeld Monteverdi en Vivaldi klinken veelal lieflijk. Het gaat hen er duidelijk om de muziek mooi te maken. Wij zouden waarschijnlijk nu vragen stellen bij het onderwerp van bepaalde opera’s. Opera’s waren meestal bedoeld als niet te diepzinnig (echter ook niet losbandig) en maakten veelal gebruik van verhalen uit de klassieke oudheid. Ook iemand als Schütz die toch vooral ook veel geestelijke werken schreef deed dit. Je moet bedenken dat literatuur nog op een heel laag pitje stond en dit zo ongeveer de enige bruikbare verhalen waren die men had, naast de verhalen uit de Bijbel. Maar wat de muziek betreft doet de schoonheid van de muziek wat mij betreft eer aan God en is dat iets waar we God voor kunnen loven en danken. 

Ook in de periode daarna, de tijd van Classicisme, werden er ook nog veel opera’s gemaakt. Bekend zijn natuurlijk Mozart, Haydn en Schubert. Alhoewel er dan meer variatie begint te komen is het streven grotendeels nog vooral mooie muziek te maken. De opera begint zich ook meer te verspreiden, onder meer naar Rusland, toen nog onder de tsaar, en andere landen.

Dan komt de tijd van de Romantiek, die in tegenstelling tot de naam helemaal niet zo romantisch was. Kunst en muziek begint van aard te veranderen. Men gaat proberen er meer menselijke gevoelens in te leggen zoals vreugde maar ook verdriet, vertwijfeling, angst en pijn en gaat daarbij ook steeds gebruik maken van de eigen denkbeelden en filosofieën die ook veranderen. Dat pakt wisselend uit. Bij Beethoven, die slechts één opera schreef klinkt het nog mooi, bij Strauss soms en vooral bij Wagner gaat er duidelijk een onaangename sfeer heersen. En ik denk dat dit alles te maken heeft met de veranderende filosofie achter de muziek, waarin het niet meer gaat om schoonheid maar om (rauwe) emotie, van uiteraard zondige mensen. Ondertussen verspreidt opera zich wereldwijd en drukt elke cultuur er ook weer zijn eigen stempel op. Een bekend voorbeeld daarvan is Tchaikovsky in Rusland. Na die tijd gaat het (althans in Europa) bergafwaarts met opera’s, ze worden nog steeds wel geschreven maar niet meer in die mate als eerst. En opera’s sinds die tijd zijn inmiddels zo veelkleurig dat je daar van alles kan tegenkomen.

Dit samenvattend, zou ik voor mezelf tot de conclusie komen dat ik geen probleem zie met opera als muziekvorm op zichzelf. Maar met individuele opera’s kunnen er wel problemen zijn. Ik denk dat de tijd en de cultuur waarin het gemaakt is daar zeker een rol in kan spelen. En natuurlijk zal de uitvoering ook een rol spelen. Een vraag die ik mezelf altijd stel bij zoiets is of ik God er met een oprecht geweten voor kan danken en loven. Paulus geeft hier denk ik in Filippenzen 4:8 een bruikbaar criterium voor: al wat eerbaar is, al wat rechtvaardig is, al wat rein is, al wat lieflijk is, al wat welluidend is, al wat deugd heeft en wat prijzenswaardig is. Ik meen dat dat zeker van toepassing is op een deel van de opera’s alhoewel duidelijk ook niet op alle opera’s. Ik zou het dus bekijken van opera tot opera en soms ook van componist tot componist. Wat mij betreft gaat mijn voorkeur over het algemeen genomen toch het meeste uit naar opera’s uit de tijd van de barok. De manier van zingen die veel mensen lelijk en onnatuurlijk vinden aan opera, kom je daar, mits het goed is uitgevoerd, ook het minst tegen. Er zijn zeker ook wel opera’s uit latere tijd die de test kunnen doorstaan maar dat moet je denk ik bekijken van geval tot geval.

Ik wil ook nog even kort ingaan op het oratorium dat een variant is van de opera. Het grote verschil tussen een opera en een oratorium is dat een opera theaterelementen bevat en dat die ontbreken bij een oratorium. En daarnaast heeft een oratorium meestal een geestelijke inhoud terwijl het bij opera’s toch overwegend om wereldse onderwerpen gaat. In protestantse oratoria (bv. van Schütz, Bach en Händel) gaat het dan meestal om bepaalde bijbelgedeelten. Händel bijvoorbeeld schreef ruim 40 opera’s totdat hij besloot alleen nog maar oratoria te schrijven, waarvan de Messiah de bekendste is. Andere bekende oratoria zijn bijvoorbeeld het Weihnachtsoratorium en de Mattheus Passion van Bach. (Een passie is een oratorium dat de paasgeschiedenis betreft.) Met deze laatstgenoemden en andere soortgelijke oratoria ben ik wel goed bekend en die beschouw ik als zeer bijbels en opbouwend (mits je je ook in de teksten verdiept) en die kan ik alleen maar aanbevelen.

Ik hoop dat dit een beetje de vraag beantwoordt.

Een hartelijke groet,
Gerard Slurink

Dit artikel is beantwoord door

G. Slurink

• Geboortedatum:
  12-02-1963
• Kerkelijke gezindte:
  Reformatorisch
• Woon/standplaats:
  Lahti, Finland
• Status:
  Actief

165 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven