Verschil tussen Nederlandse Hervormde Kerk (op G.G.) en de Gereformeerde Kerk (s...

Ds. L.W.Ch. Ruijgrok | Geen reacties | 24-08-2003| 00:00

Wat is het verschil tussen de Nederlandse Hervormde Kerk (op G.G.) en de Gereformeerde Kerk (synodaal)?

Een stukje geschiedenis

1. Aanvankelijk waren de verschillen tussen beide kerken breed en diep. De Gereformeerde Kerken in Nederland zijn in 1892 ontstaan doordat gemeenten afkomstig uit de Afscheiding van 1834 en de Doleantie van 1886 zich verenigden. Zoals bekend hebben Afscheiding en Doleantie niet zomaar plaatsgevonden. Hoofdreden was het diepe verval in de Nederlandse Hervormde Kerk. Weliswaar was de officiële leer van de Nederlandse Hervormde Kerk nog wel voluit reformatorisch, namelijk zoals verwoord in de drie formulieren van enigheid, t.w. de Heidelbergse Catechismus, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels, maar helaas was het met de handhaving daarvan droevig gesteld. Predikanten mochten de meest heilige dingen loochenen en de grofste dwalingen verkondigen zonder dat daartegen opgetreden werd. Dit diepe verval resulteerde eerst in de Afscheiding van 1834 waaraan met name de naam van Hendrik de Cock verbonden is en later in de Doleantie onder leiding van Abraham Kuyper. Vanuit zowel Afscheiding als Doleantie werd de Nederlandse Hervormde Kerk in die tijd gezien als een valse kerk waarvan de ware gelovigen zich overeenkomstig art. 29 van de Nederlandse Geloofdsbelijdenis zich hadden af te scheiden.

2. Beperken we ons nu tot de Gereformeerde Kerken, dan kan gezegd worden dat met name na de Tweede Wereldoorlog en vooral vanaf de zestiger jaren de contacten tussen de Gereformeerde Kerken en de Nederlandse Hervormde Kerk steeds nauwer zijn geworden. Niet alleen omdat door de invoering van de nieuwe kerkorde van de Nederlandse Hervormde Kerk in 1951 voor de gereformeerden een aantal principiële obstakels waren weggenomen, maar vooral omdat helaas ook in de Gereformeerde Kerken een steeds grotere leervrijheid doorbrak en ook zij in de praktijk steeds verder van hun confessionele wortels losgroeiden. In het kader van Samen op Weg zijn beide kerken nog verder naar elkaar toegegroeid en als het aan de beleidsmakers in de beide kerken ligt, zal dit jaar tot definitieve vereniging van beide kerken worden besloten. En als beide kerken eenmaal verenigd zijn en samen één gemeenschappelijke kerkorde hebben, ligt het uiteraard in de bedoeling dat vroegere verschillen nog verder zullen wegebben en dat beide kerken samen met de Evangelisch Lutherse Kerk in de Nederlanden tot een geheel nieuwe eenheid zullen samensmelten

Verschillen

Waren de verschillen tussen beide kerken vroeger dus duidelijk aan te geven, vandaag is dat een stuk moeilijker. Toch zijn er nog steeds verschillen. Zonder volledig te zijn noem ik er een paar. Ik kan ze helaas slechts aanduiden. Bedacht dient te worden dat achter elk van deze verschillen een veelheid aan theologische vragen schuilgaat, maar het voert uiteraard te ver om deze in den brede uit te werken.

1. Vanwege haar geschiedenis en de bijzondere plaats die ze onder ons volk heeft ingenomen, is de Nederlandse Hervormde kerk een volkskerk bij uitstek. Krachtens haar door God gegeven plaats in het volksleven weet ze zich verantwoordelijk voor en betrokken op heel het volk. Daar zitten allerlei aspecten aan vast, maar in ieder geval ook dit: brede lagen van het volk (zelfs ons vorstenhuis) behoren ertoe. In sommige dorpen en streken is ze zelfs de enige kerk die er is, zodat op haar in voorkomende gevallen door de breedte van de bevolking een beroep wordt gedaan. Bovendien, als volkskerk kent ze niet alleen belijdende en actieve leden, maar ook grote groepen niet-meelevenden en zelfs zgn. "geboorteleden": leden die wel uit hervormde ouders zijn geboren maar zelf niet meer het teken van de heilige doop hebben ontvangen.

De Gereformeerde Kerken daarentegen vertegenwoordigen veelmeer het zgn. vrije kerk-type. Ontstaan uit Afscheiding en Doleantie kende men aanvankelijk alleen bewust meelevende gemeenteleden die zich vrijwillig bij deze gemeenten aansloten en het geloof actief beleden. Er was sprake van een strakke organisatie, een grote belijdenistrouw en offervaardigheid. Wie niet meeleefde, geen belijdenis deed, zijn kinderen niet liet dopen, kreeg zelfs van doen met de kerkelijke tucht en werd geacht niet meer tot de kerk te behoren. Geboorteleden kende men uiteraard niet. Helaas zijn vele van deze kenmerken vandaag niet meer geldig. Ook in de Gereformeerde Kerken heeft
de onkerkelijkheid breed om zich heen gegrepen. Toch kent men principieel geen geboorteleden.

2. Juist vanwege de vanouds strakke organisatie en omdat men heel lang de onderlinge eenheid heeft willen bewaren, kennen de Gereformeerde Kerken het verschijnsel van de richtingsorganisaties nauwelijks. Er is er slechts één: het Confessioneel Gereformeerd Beraad, enkele decennia terug opgericht, waarin behoudende gereformeerden zich hebben verenigd. De Nederlandse Hervormde Kerk kent daarentegen al sinds de 19de eeuw het verschijnsel van de richtingsorganisaties.

Eigenlijk behoren die er in een kerk natuurlijk niet te zijn. In een kerk behoren de leden één van hart en één van ziel te zijn. Alle partijschap is schriftuurlijk gezien uit den boze. De richtings­organisaties zijn echter uit de 'nood' geboren, vanwege het opkomen en tolereren van vele dwalingen in de kerk. En middelijkerwijs hebben de richtingsorganisaties ter rechterzijde wel bewarend gewerkt. Zodat er veel meer dan in de Gereformeerde Kerken in de Nederlandse Hervormde Kerk toch nog vele gemeenten, ambtsdragers en gemeenteleden zijn die Schrift- en belijdenisgetrouw begeren te zijn en begeren op te komen voor het alleenrecht van de Schrift, alsook voor de daarop gegronde gereformeerde confessie. En daarom grote principiële bezwaren hebben tegen het Samen op Weg-proces. Tegelijk moeten we zeggen: ten diepste gaan deze dingen natuurlijk niet terug op richtingsorganisaties, maar op de HEERE Zelf Die temidden van afval, dwaling en ontkerstening nochtans zo met Zijn Geest op het hart van mensen inwerkt dat ze trouw begeren te zijn en te blijven aan Hem.

3. Er is nog een ander in het ooglopend verschil. Hoewel de officiële leer van de beide kerken vervat ligt in de drie formulieren van enigheid, hebben de Gereformeerde Kerken toch al vroeg besloten om in een van de belijdenisgeschriften een wijziging aan te brengen. Dat gold voor art. 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis, waarin het gaat over de taak van de overheid. Ter synode besloot men om de zinsnede "om te weren en uit te roeien alle afgoderij en valse godsdienst, om het rijk van de antichrist te gronde te werpen" uit art. 36 te laten vervallen. Over de achtergrond en de consequenties daarvan kunnen we in dit verband niet verder uitwijden. Maar meerdere hervormde theologen (Hoedemaker, Haitjema, Van Ruler) hebben zich ten zeerste tegen dit ingrijpen in de belijdenis verzet. Misschien mag ik het hele verschil dat hier achter schuilgaat als volgt samenvatten: in de hervormde kerk is het theocratische gedachtegoed duidelijker en breder ontwikkeld dan in de Gereformeerde Kerken. Overigens moet ik er ook bij zeggen dat deze dingen bij de hoofdstroom in beide kerken vandaag aan de dag absoluut niet meer spelen.

4. Zowel de Nederlandse Hervormde Kerk als de Gereformeerde Kerken in Nederland kennen een zogenaamde presbyteriaal-synodale opbouw. Bij zo'n presbyteriaal-synodale opbouw dient er sprake te zijn van een evenwichtige verhouding tussen het plaatselijke en het landelijke kerkzijn. In de Nederlandse Hervormde Kerk ligt er echter een sterke nadruk op het feit dat al de plaatselijke gemeenten samen de ene landelijke kerk vormen (vandaar ook het enkelvoud: Nederlandse Hervormde Kerk. In de Gereformeerde Kerken daarentegen heeft de zelfstandigheid van de plaatselijke gemeente de volle nadruk (vandaar het meervoud: Gereformeerde "Kerken" in Nederland). In het kader van Samen op Weg speelt dit verschil opnieuw krachtig op. Vele plaatselijke gereformeerde kerken wensen niet meegenomen te worden in Samen op Weg, omdat ze dan hun plaat-selijke zelfstandigheid verliezen. Terwijl door de leiding van de Nederlandse Hervormde Kerk op grond van de eenheid van de Kerk gezegd wordt dat er geen gemeente zich los mag maken van het proces dat moet leiden tot de nieuwe Protestantse Kerk in Nederland. De verhouding tussen de plaatselijke en de landelijke kerk zorgt dus opnieuw voor veel conflictstof.

Ten slotte, laten we het allerbelangrijkste niet vergeten. Beslissend voor de eeuwigheid is niet de vraag: tot welke kerk heb ik hier op aarde behoortd(hervormd of gereformeerd of christelijk gereformeerd of gereformeerde gemeente), maar wel of we door genade een levend zijn geworden van die ene heilige en algemene Christelijke Kerk! Mogen we dat reeds zijn?

Ds. L. W. Ch. Ruijgrok

Dit artikel is beantwoord door

Ds. L.W.Ch. Ruijgrok

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven