Danse macabre
G. Slurink | 9 reacties | 25-06-2018| 15:41
Vraag
C. Saint-Saëns heeft een prachtig muziekstuk geschreven, namelijk La Danse Macabre. Toen ik het stuk hoorde was ik gelijk verkocht en zeker toen er bleek dat er ook een prachtig arrangement voor orgel van was. Ik werd echter minder vrolijk toen ik mij verdiepte in de achtergrond. Het is een dodendans, gebaseerd op een voor mij erg shockerende tekst. Het muziekstuk is gebaseerd op een gedicht. Mijn vraag is, kan ik dit stuk als christen spelen of niet. Er wordt overigens niet gezongen in het stuk, het is alleen muziek.
Antwoord
Beste vraagsteller,
Ik weet nog hoe onze muziekleraar op de middelbare school een aantal werken van Camille Saint-Saëns, waaronder de Danse Macabre, met ons behandelde. Het is een symfonisch gedicht, wat betekent dat er een vertelling uitgebeeld wordt met muziek. Het is altijd interessant te zien hoe hierbij elke passage als het ware een nieuwe alinea van het verhaal vormt, waarbij individuele instrumenten en allerlei muzikale elementen worden gebruikt om het één en ander tot uitdrukking te brengen. Ik kan me voorstellen hoe dit stuk je aanspreekt. Zeker ook als je van de romantische stijl van Saint-Saëns houdt.
Het oorspronkelijke Danse Macabre-thema is al ouder en komt van het memento mori, oftewel gedenk te sterven. Daarbij wordt de mens geroepen door ‘de dood’ (als personificatie) en gaat de dans richting graf. Hierin klinkt de Bijbelse oproep om stil te staan bij de realiteit van onze vergankelijkheid en te bedenken dat we op een dag zullen sterven en voor het aangezicht van God moeten verschijnen om verantwoording af te leggen over ons leven. En daar zal rang of stand niet helpen.
Henri Cazalis, de maker van het gedicht dat je noemt, en Saint-Saëns in navolging daarvan, nemen dit echter niet zo serieus. Voor hen is de dood geen vloek op zonde meer (vgl. Gen. 3:17-19) en een onherroepelijke scheiding tussen eeuwige gelukzaligheid of eeuwig verderf. Voor hen is de kern dat in de dood iedereen gelijk is. In de Danse Macabre van Saint-Saëns gaat ‘de dood’, als personificatie op Halloween, de avond voor Allerheiligen, om 12 uur middernacht alle graven langs om de doden op te wekken om samen met hem te dansen. Een feest, dat duurt van middernacht tot de haan kraait bij zonsopgang. En hierbij is iedereen gelijk. Het gedicht eindigt dan ook met de kerngedachte: “Leve de dood en de gelijkheid!”
Ook opgemerkt moet worden dat Saint-Saëns ‘de dood’ duidelijk identificeert als de duivel. Want als deze aan het begin opkomt, nadat de klok 12 heeft geslagen, gebruikt hij het in die tijd wel bekende dissonante duivelsinterval (tritonus). Saint-Saëns was zich er zonder twijfel van bewust dat dit interval in de muziek sinds jaar en dag met de duivel werd geassocieerd. Hij identificeert daarmee welbewust ‘de dood’ als de duivel die komt om de doden uit te nodigen om met hem te dansen.
Deze hele benadering gaat voor mij duidelijk in tegen hoe de Heere Jezus kijkt naar de dood, de zonde, de duivel en alles wat daarmee samenhangt. Zoals je zelf ook al aangeeft, is er een muzikaal gezien interessant en aantrekkelijk werk dat echter bij nader inzien een nogal onaangename bijsmaak heeft. Aan de ene kant is er het aantrekkelijke van de muziek, aan de andere kant is er het afstotelijke van het niet serieus nemen van de dood en de zonde en daarmee het niet serieus nemen van God.
Deze tweespalt komt vaker voor bij muziek in allerlei soorten en stijlen en ook bij vele andere zaken. Dat maakt je vraag gelijk ook veel breder toepasbaar. Deze vraag speelt elke keer weer wanneer er elementen zijn die mooi en te waarderen zijn en in zichzelf niet verkeerd, en er tegelijkertijd daarbij ook elementen zijn die dit verpesten, met name hoe daarbij, op directe of vaak ook indirecte wijze, feitelijk God niet serieus wordt genomen.
Welke keuze moet je nu maken, wat weegt het zwaarste? Ik ben geregeld mensen tegen gekomen die zichzelf christen noemen, die zeggen: ik negeer het slechte en geniet van het goede. Is dat een goede keuze? Ieder mens moet deze keuze zelf maken. Deze keuze is de eerste plaats een zaak is tussen jou en God. Bij het geloof draait het om een relatie, tussen jou en de Heere Jezus en door Hem tussen jou en de hemelse Vader. Alhoewel christenen uiteraard leefregels hebben, schuilt er een gevaar in je te richten op leefregels en je te richten op wat (bepaalde) andere christenen doen. Alhoewel dat soms zeker hulpzaam kan zijn, gaat het in de de eerste plaats om de (geloofs)relatie. Een christen leeft uit geloof. Dat wil zeggen dat ik keuzes wil maken die voortkomen uit deze relatie. De leidende vraag voor mij is dan ook hoe dit er uit ziet in de ogen van mijn hemelse Vader. Daarom, welke keuze je ook maakt, maak deze keuze met een oprecht en zuiver geweten voor God, en leg dit ook open voor Hem in gebed.
Om deze vraag voor mij persoonlijk te beantwoorden: ik heb zelf ook wel met deze vraag geworsteld in een iets andere context. Ik ben zelf tot de conclusie gekomen dat ik het slechte niet kan negeren, met name als de kern ervan een niet serieus nemen van God is en van wat Hij ons heeft gezegd, en het een geringschatten van deze dingen is. De elementen die op zichzelf niet verkeerd en te waarderen zijn, kunnen dat niet toedekken. Als ik me afvraag hoe dit er uitziet in de ogen van God, dan zie ik vooral de lelijkheid van het tegen Hem ingaan die deze muziek ernstig besmet. Ik zou er zelf dan ook niet meer echt oprecht van kunnen genieten, bij het luisteren of het spelen. Als ik geen idee heb waar de muziek over gaat kan ik er misschien nog ‘onschuldig’ van genieten, alhoewel ik meen dat een mens de plicht heeft zich enigszins te verdiepen in alles wat hij of zij luistert of kijkt. Maar als ik weet waar iets over gaat heb ik dat excuus niet meer.
In deze zondige wereld is er een hoop waar ik als christen niet in mee kan gaan, ondanks de elementen van schoonheid die er vaak ook wel zijn in deze dingen. Voor mij persoonlijk betreft dat heel veel muziek, dat aan mij trekt en dat ik mooi vind en naar de mens van kan genieten, maar waar ik, wegens hoe het omgaat met mijn Schepper en wat Hij heeft gezegd en tot stand heeft gebracht in het evangelie, toch niet echt meer van kan genieten, en het uiteindelijk dan toch liever links laat liggen. Dat is ook niet erg, want het mooie, dat werkelijk onbesmet zal zijn, komt nog als ik eeuwig thuis zal komen en de dood teniet gedaan zal zijn voor allen die hun verwachting hebben gesteld op de Heere Jezus Christus.
Ik hoop dat dit je helpt om er verder over te denken en het te onderzoeken en tot een besluit te komen voor jezelf.
Een hartelijke groet,
Gerard Slurink
Dit artikel is beantwoord door
G. Slurink
- Geboortedatum:12-02-1963
- Kerkelijke gezindte:Reformatorisch
- Woon/standplaats:Lahti, Finland
- Status:Actief
Bijzonderheden:
*Voormalig popmuzikant
Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven
Dit verhaal klopt niet. Het is inderdaad waar dat de diabolus in musica de duivel uitbeeldde. Maar dit was in de middeleeuwen. Bach gebruikt de tritonus heel vaak en verwijst heel vaak niet naar de duivel maar naar de dood of de kruiziging of het verraad. In de 19e eeuw speelde men in gelijkzevende stemming dus dan kan je niet eens horen welk type tritonus het is, dus je kan ook niet bepalen of het een diabolus in musica is. Als je kijkt naar de traditie van de Totentanz of de Danse Macabre, dan gaat het verhaal nooit over de duivel. Er wordt verwezen naar Magere Hein, of een verpersoonlijking van de dood. De duivel heeft er niks mee te maken.
Ook de uitleg van het gedicht klopt niet. Het staat nog steeds in de traditie van de 14e eeuw. In vergelijking met de schilderijen en kunstwerken die er zijn met als titel Danse Macabre of Totentanz is er qua beeld gewoon geen discontinuïteit. In uitleg wel, dat is een ander verhaal. Dat woord Egalité is een belangrijke wegwijzer. Egalité, Fraternité et Liberté waren de peilers onder de Franse revolutie. Daarom zegt de dichter dus: leve de dood en leve de gelijkheid. Want gelijk zijn in de dood maakt ons gelijk in het leven. En dat is precies wat de kunstenaars uit de middeleeuwen ook bedoelden. Hoe dat geïnterpreteerd wordt, is afhankelijk van de luisteraar. De middeleeuwer zal meer reflecteren over hoe hij zich verhoudt tot de dood en hoe hij hier leeft. De 19e eeuwse Fransman zal eerder denken aan hoe hij zich verhoudt tot de maatschappij (sociale ongelijkheid). De eerste is een meer theologische vraag en de tweede een meer sociologische vraag. En dat maakt het interessant. Het is helemaal niet mogelijk oude kunstwerken te bevragen op hun gereformeerde merites. De dichter kiest ervoor om iets te maken met materiaal uit een traditie die in de verste verte niet gereformeerd is. Dit is gewoon appels met peren vergelijken.
Er is verschil tussen:in het algemeen en dit speciale akkoord. Even gekeken op youtube en..... Ik gebruik dat akkoord (net als Bach) ook heel vaak bij mijn spelen in de kerdiensten. Reger zei :je kunt na elk willekeurig akkoord welk ander willekeurig akkoord spelen. Dat mocht niet toen iedereen nog gregoriaans zong..
Elke toon is door God geschapen. Ik bedank ervoor de duivel zoveel eer te geven dat er 1 akkoord voor hem is!
Wat betreft niet chr. muziek. Ik kan er vaak van genieten en akkoordschema's van leren die ik weer ga gebruiken in de kerk. Maar soms wil ik alleen muziek met inhoud. En dat betekent: met tekst die God verheerlijkt. Psalm 42 op kerkorgel werkt dan ook heel goed voor mijn geestelijke voeding.
Alles tot eer van een heilige God.
Dit ken ik , als de muziek in het spookslot van de Efteling
Overigens klopt de verklaring van bertje007
Mijn zoon heeft hier een keer een kunstverslag over gemaakt op het vwo
Laat me voor het gemak even meegaan in het argument dat de diabolus in musica hier verwijst naar Magere Hein en dat dit niets met de duivel te maken heeft. Voor mij veranderd er eerlijk gezegd daarmee niet wezenlijks aan de inhoud van het stuk.
Je opmerking over gereformeerde merites doet me vermoeden dat je de essentie van het antwoord hebt gemist. Het gaat hier niet over het toetsen van iets aan gereformeerde merites, wat die ook zouden mogen zijn in deze context. Het gaat er over hoe ik hier als christen vanuit mijn geloof mee omga.
Zoals ik al zei, draait het bíj geloof om een relatie, van mens tot Heiland. Voor wie deze relatie heeft en belangrijk is zullen zaken die geringachtend omgaan met deze Heiland problematisch zijn. Daarbij maakt het echt geen verschil vanuit welke denkbeelden of traditie dat wordt gedaan. Ik zal echt niet zeggen: oh iemand doet dat als een 19e eeuwse Fransman, op basis van de ideeën van de Franse revolutie, dan is er niets aan de hand, dan kan ik daar best in meegaan. Integendeel eerlijk gezegd. Dan kan het vanuit een sociologisch standpunt nog zo interresant zijn, inhoudelijk blijf ik er een probleem me hebben.
Hopelijk maakt dit het iets duidelijker. Een hartelijke groet,
Gerard Slurink
In kunstwerken komt het heel vaak voor dat er a wordt gezongen en b wordt bedoeld. Bijna alle kunst moeten we niet letterlijk nemen. In dit geval is het zo dat er een gedicht is met dansende skeletten. Er wordt een beeld geschetst. Het gedicht staat in een traditie en via die traditie komen we te weten wat de maker wil zeggen. Wil hij een beeld oproepen van dansende skeletten? Is dat zijn enige doel? Nee, vanzelfsprekend niet.
Als de Danse Macabre ons wil herinneren aan de fragiliteit en vergankelijkheid van het aardse leven, dan vindt ik dat prima als christen. Als dat via een beeld gaat van dansende skeletten, vind ik dat ook prima.
Als de Danse Macabre van Saint-Saens ons kan leren na te denken over sociale gelijkheid, egalité, dan kan dat toch geen kwaad? Dit kunnen we onmiddellijk naar het hier en nu overbrengen in vragen over hoe we met onze rijkdom omgaan, hoe we aankijken tegen mensen uit Afrika die willen delen in onze rijkdom, hoe we onze rijkdom vergaren als een van de rijkste landen ter wereld etc. Het werk is een prachtige spiegel om na te denken hoe wij in het leven staan als het gaat om vergankelijkheid en de fragiliteit van het leven. Het wil ons juist prikkelen iets goeds te doen met ons leven en onze tijd niet te verspillen.
Sociale gelijkheid en rechtvaardigheid ben ik uiteraard helemaal voor, mits ingevuld naar de woorden van Jezus. Ik denk dat de Franse revolutie dat echter wat anders invulde, maar dat is weer een ander onderwerp.
Je kan overal wel proberen een postieve draai aan te geven door er dingen in te leggen die er volgens mij niet inzitten, maar ik spiegel me liever in de woorden van Jezus dan in de boodschap van Saint-Saëns' Danse Macabre.
Dat u niet de indruk hebt, dat Saint-Saens geen genrestuk heeft gemaakt, daar kan ik niks aan doen. Maar het gaat niet om indrukken maar om feiten. Als iemand zijn stuk Danse Macabre noemt, dan doet hij dat om te verwijzen naar iets. Het is niet een zelfbedachte titel. Het gedicht bewijst nog eens extra dat Saint-Saens niet naar iets anders verwijst. Dat is dan informatie die ons helpt te verstaan wat er aan de hand is.
Ik ben bang dat u er een boodschap in legt die er niet is. U spreekt over de duivel, terwijl het daar niet over gaat. Er is geen diabolus in musica. U beweert dat de dichter de dood niet serieus neemt, maar dat staat nergens in het gedicht.
Je kan ook van kunst genieten en je blijven spiegelen aan de woorden van Jezus. Het een staat het ander niet in de weg.
