Geseculariseerde bastaardvloek
Ds. J.J. Tigchelaar | 9 reacties | 28-07-2015| 09:32
Vraag
Mag je het woord "hartstikke" zeggen? Ik heb van thuis uit geleerd dat ik dat niet mocht zeggen, omdat het een bastaardvloek is. Steeds vaker hoor ik dit woord en zie het ook in reclamefolders staan.
Antwoord
Om met het allerlaatste te beginnen: het kan nog erger. In een evangelische groepering werd bij de aanvang van de dienst tegen de aanwezigen gezegd dat ze “hartstikke welkom” waren. Toen ik dat hoorde dacht ik nog dat het over stikken ging. Ik heb niet ademloos geluisterd.
Maar nu serieus. Hartstikke is een afkorting van de combinatie “hartstikke dood”. De betekenis is dan dat je in één keer door een steek in het hart dood bent. Dat in veel gevallen het woord met een d geschreven wordt is dus onjuist. Het is een krachtterm, te vergelijken met “ik mag doodvallen als het niet waar is wat ik zeg.” Is hier sprake van een bastaardvloek? Ik denk van wel. Maar het is een geseculariseerde bastaardvloek.
Een vloek is een woord of een uitdrukking waarin God en/of Zijn straf als scheldwoord of meestal als Getuige wordt gebruikt. Voluit wordt dan de verdoemenis genoemd. Men bedoelt dan dat God je mag verdoemen wanneer je niet de waarheid spreekt, terwijl daar niet om gevraagd wordt. Het derde gebod is hier duidelijk over; het is ijdel gebruik. Ook wanneer het woord verdoemenis dikwijls enigszins verbasterd of verkort gebruikt wordt, blijft het niet te verontschuldigen.
Maar mensen blijken toch behoefte te hebben een soort bekrachtiging aan hun beweringen toe te voegen. Wanneer het dan niet meer God of Zijn verdoemenis is, dan iets anders. In dat verband noemde ik de geseculariseerde bastaardvloek. In die categorie valt het gebruik van hartstikke dood.
Het wordt, vreemd genoeg, dan een versterking van een gevoel of mening: iets is hartstikke fijn of erg of mooi of waar, etc. Maar het blijft een uiting waar de dood bij betrokken is, al is men dat niet meer bewust. Ook al weet men de feitelijke betekenis niet meer, het heeft toch kennelijk een aantrekkingskracht als krachtterm.
Ik ben het met de opvoeders of begeleiders van vraagsteller eens, dat het woord dient vermeden te worden. In goed en gepast taalgebruik behoort het niet thuis. Ergens is het ook een teken van gebrek aan bijvoeglijke woorden. Maar vooral de lichtzinnigheid waarmee hier impliciet over de dood gesproken moet ons leren dit woord of dergelijke uitdrukkingen niet te gebruiken. Stel dat je zegt dat iets hartstikke fijn is, bedoel je dan dat je morsdood wilt neervallen wanneer het toch tegenvalt?
Zou het niet goed zijn dat we ook anderen hier op aanspreken?
Ds. J. J. Tigchelaar
Dit artikel is beantwoord door
Ds. J.J. Tigchelaar
- Geboortedatum:05-12-1931
- Kerkelijke gezindte:PKN (Hervormd)
- Woon/standplaats:Putten
- Status:Actief
Bijzonderheden:
Emeritus predikant en adviseur predikantenopleiding Church of Central Africa
Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven
Ook op het volgende bestaat taalkundig een andere visie: "Men bedoelt dan dat God je mag verdoemen wanneer je niet de waarheid spreekt." Het '-me' hoeft echter niet uitgelegd te worden als het voornaamwoord 'mij', maar kan ook gezien worden als een aanvoegende wijs: men bedoelt dan: moge God deze situatie/dit ding verdoemen. Het is van de context afhankelijk of een dergelijke uiting 'ijdellijk gebruik' is.
Of vloekafkortingen zoals: jeetje e.d.
En bij navraag blijkt dat ze het helemaal niet beseffen.
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/hartstikke-hardstikke
Ben het dus ook eens met cicero.
Toch kunnen woorden de gevoelswaarde hebben van een vloek, shit bijvoorbeeld of bullshit, wij zouden zeggen stierenpoep, maar Engelsen niet die vinden het een vloek, dat staat ook in woordenboeken als vertaling voor bepaalde vloeken, misschien minder krachttermen gebruiken of zelf wat origineler zijn in uitdrukkingen?
