Verdriet controleerbaar maken

dr. J. van der Wal | 1 reactie | 08-02-2012| 17:02

Ik ben een jonge vrouw die over enige tijd hoop te trouwen. Ik heb mijn hele leven al bij mijn ouders gewoond. Ik durf te zeggen dat ik in mijn jeugd affectief verwaarloosd ben en er werd met grote regelmaat gebruik gemaakt van (heftig) fysiek geweld. Ik ben de jongste in een groot gezin en ben de laatste die het ouderlijk huis verlaat. Ik ervaar heel veel verdriet om wat is gebeurd en soms nog steeds gebeurt. Ik heb me in mijn hele leven niet gezien of gevoeld door mijn ouders en heb er een groot negatief zelfbeeld aan overgehouden. Hoewel ik grote stukken heb proberen te verwerken, komt het nu zo vlak voor mijn trouwen dubbel en dwars terug. Ik heb gewoon contact met ze en ze zijn in materieel opzicht erg goed voor me, maar ik mis te allen tijd hun oog en hart. Ik vind het ontzettend heftig om te ervaren dat ik mijn eigen ouders emotioneel niet kan ontmoeten. Ik ga relatief ver weg wonen, maar ik ben bang dat ik zo boos en verdrietig raak, dat ik het contact wil verbreken. Het kost me ergens al veel moeite om ze op mijn trouwdag te verdragen. Soms valt het me zo zwaar, dat ik behoorlijk lang kan huilen. Gelukkig heb ik echt een hele lieve verloofde, maar met dit gebeuren weet hij -logisch- geen raad. Hoe maak ik mijn verdriet weer controleerbaar? Is het goed om een tijd geen contact te hebben, zodat ik 'even' op adem kan komen. Nog dieper: ik wil ze eigenlijk straffen voor wat ze gedaan hebben.

Gefeliciteerd met je voorgenomen huwelijk. Ik zeg dat niet maar voor de vorm, maar omdat het bij vragen als deze heel belangrijk is om ook je zegeningen te blijven zien en daar dankbaar voor te zijn.

Je staat op een belangrijk kruispunt van je leven. De keuzes die je gaat maken t.a.v. de omgang met je ouders zijn voor de toekomst van jou en je gezin (met eventuele kinderen/kleinkinderen van je ouders) van groot belang en vragen daarom een zorgvuldige afweging voor Gods aangezicht. Daartoe leg ik je de volgende overwegingen voor.

Uitgangspunt bij alle levensvragen blijft de liefde tot God en de naaste. In Gods Woord krijgt de eerbied voor ouders daarbij een extra en bijzonder accent. Omgekeerd krijgen ouders vanuit Gods Woord ook veel mee voor een op Hem gerichte en liefdevolle opvoeding. De vraag is hoe jij in jouw omstandigheden daar inhoud aan kunt geven.

Hoe de affectieve verwaarlozing en fysieke mishandeling waar je over schrijft er precies uit hebben gezien en kennelijk nog steeds aan de orde zijn, kan ik niet goed afleiden uit je vraag. In het algemeen gesproken gaat het hier wel om ernstige zaken, die langdurige schade kunnen veroorzaken. Van groot belang daarbij is de mate waarin een kind (achteraf) het gevoel heeft dat er behalve de verwaarlozing/mishandeling ook sprake was/is van miskenning en isolement. Deze handelingen zijn op zich al erg genoeg, maar juist de ervaring dat er geen aandacht voor is en dat men als kind niet wordt gehoord en erkend, maakt het dubbel ernstig.

Je zegt hier niets over. Dat geldt ook voor de vraag wat je precies hebt gedaan om te komen tot een echte communicatie met je ouders. Of is het meer dat je (terechte!) verwachtingen en/of hoop op een echt contact steeds zijn teleurgesteld?

Verdriet en boosheid spelen beiden een grote rol in jouw verwerking. Dat is logisch. Verdriet is de natuurlijke en gezonde reactie op het gemis aan ouderlijke liefde. Ook de neiging om hen te "straffen" zoals je aangeeft, is te plaatsen. Heel scherp gezegd: wraak is de natuurlijke menselijke reactie op verwaarlozing, mishandeling, vernedering en afwijzing. Hieronder geef ik wat overwegingen om met je verdriet en boosheid om te kunnen gaan.

Verdriet is zoals gezegd de logische reactie op gemis. Dat klinkt logisch en gemakkelijk, maar dat is het niet. Want je moet dan toelaten en onder ogen zien wat je mist. In jouw geval liefde en dat is het moeilijkste wat er is. Dat kan heel pijnlijk zijn. Kennelijk ben je in staat om dat toe te laten. Dat is moeilijk, maar ook een teken van kracht. Ik begrijp dat je je verdriet graag beter wil beheersen, maar realiseer je dat dit tijd kost. Neem die tijd en vraag niet het onmogelijke van jezelf. Ik denk daarbij eerder aan jaren dan aan maanden.

Wat daarbij kan helpen is het opschrijven van je herinneringen en wat dit met je doet. Dat helpt om de zaken en emoties te ordenen. Deel dat ook met je aanstaande echtgenoot. Benut die relatie, ook om hierin verder naar elkaar toe te groeien en de onderlinge liefde te laten opbloeien. Besteed veel aandacht aan elkaar en het toegroeien naar je huwelijk in alle opzichten. Laat de problemen met je ouders dus niet teveel overheersend worden!

Om met de boosheid om te kunnen gaan, leg ik je het volgende voor om over na te denken. Oorzaken voor boosheid bij jongeren zijn vooral:

- frustratie
- behoefte aan aandacht
- machteloosheid
- zich onbegrepen voelen
- niet tevreden zijn over zichzelf
- zich gekleineerd voelen
- een ouder die voor je denkt of handelt zonder naar je eigen voorkeur te vragen of daarmee rekening te houden
- moeite hebben om aan te geven wat er echt aan de hand is en te vragen wat je nodig hebt
- gestraft worden
- vernederd en mishandeld worden
- genegeerd en niet gehoord worden

Ga om te beginnen eens bij jezelf na welke aspecten je hierin het meeste herkent bij jezelf.

Boosheid heeft drie componenten: de emotie, de inhoud van boze gedachten en boos gedrag. Als boosheid op een negatieve manier wordt geuit, geeft dat schade aan relaties, spullen of lichamelijk. En als gevolg daarvan ontstaan schuld en schaamte en een hekel aan jezelf.

Er zijn twee destructieve manieren van omgaan met boosheid, die opkroppen en je laten gaan. Opkroppen leidt tot bitterheid, sarcasme en cynisme en zelfmedelijden. Je (emotionele) gezondheid kan er onder gaan lijden. En je laten gaan leidt tot ruzie, vechten en schade aan relaties, spullen en/of lichamelijk. Wat maakt dat je niet in staat bent om je boosheid te uiten op een constructieve manier?

Om wel constructief daarmee om te kunnen gaan, zijn een paar dingen nodig:

1. Zie onder ogen en erken dat je boos bent.
2. Beheers jezelf.
3. Probeer de oorzaak van je boosheid te onderkennen.
4. Overweeg wat de betekenis is van de relatie tot degene op wie je boos bent (als die niet zo belangrijk is, helpt dat om de boosheid te relativeren).
5. Houdt je voor wat God vraagt als je boos bent (bijv. Ps. 4:5, Jac.
2:19-20; Ef. 4:26, 31-32; Hebr. 12:15).
6. Besef dat boosheid uiten ook bijbels is en soms noodzakelijk om duidelijk te maken dat het ernst is (bijv. Marc. 11:15 e.v.).
6. Ga na welke oplossing je wilt bereiken.

Constructief uiten van je boosheid heeft de volgende kenmerken:

1. Richt je op je gevoel, niet op de (vermeende) fouten van een ander.
2. Ontloop de ander niet, maar ga het gesprek aan.
3. Blijf bij de feiten en benoem die zoals jij die ziet. Besef dat je waarneming en interpretatie fout kunnen zijn en sta open voor correctie.
4. Sta de ander toe er op in te gaan, vraag daar om en neem de tijd om te luisteren en door te vragen. Kijk uit dat je vragen echte vragen uit interesse zijn en geen verkapte beschuldigingen! Dat laatste zorgt voor escalatie en nieuwe conflicten.
5. Geef complimenten voor dingen die goed zijn, wees niet eenzijdig negatief.
6. Beheers je zelf, overdrijf niet.
7. Richt je op het bereiken van een oplossing. Niet alleen gevoelens uiten of je afreageren.
8. Doe suggesties voor een oplossing, zonder die te eisen. Vraag aan de ander of die ook suggesties heeft.
9. Wees bereid om een compromis te sluiten; het is vaak een zaak van nemen en geven. Realiseer je dat je ook zelf niet volmaakt bent.
10. Blijf voor je ouders en jezelf bidden.

Een volgend aspect dat ik wil noemen is de relatie met je broers en zussen. Zij moeten als ik je goed begrijp ook het nodige hebben meegekregen van de situatie thuis. Heb je erover nagedacht met hen te spreken? Hoe zijn zij er mee omgegaan? Wat kun je daarvan leren? Hoe kunnen jullie elkaar steunen? Ik hoop dat er voldoende onderlinge openheid en vertrouwen zijn om het hierover te kunnen hebben.

Dan de vraag naar de timing. Het lijkt me goed om op enig moment eerlijk met je ouders te spreken over je ervaringen. Besef daarbij dat je ouders zelf ook gevormd zijn door hun ervaringen. Ik zeg dat niet om ze in bescherming te nemen, wel om de dingen in het juiste perspectief te zien. Wie zouden wij zijn als we hun levenservaringen hadden gehad?

Besef verder dat dingen die over veel jaren scheefgegroeid zijn, niet in korte tijd hersteld kunnen worden. Zet de dingen zo kort voor je huwelijk niet onnodig op scherp. Ik zou ze zeker uitnodigen voor je huwelijk. Het blijven je ouders. Als je het beslist nodig vindt om er binnenkort met ze over te spreken, overweeg dan eens om een ander het gesprek te laten leiden, bijv. jullie predikant. Om dat zelf te doen, is erg moeilijk.

Ondertussen heb ik regelmatig moeten denken aan de geschiedenis van Jozef en zijn broers. Ook hier gaat het om (nog ernstiger) misbruik en mishandeling. Je kent de geschiedenis ongetwijfeld. Ook later wordt de trouw van Jozef (t.o.v. achtereenvolgens Potifar en de schenker) niet beloond. Jozef gaat juist naar de gevangenis en blijft daar ondanks de belofte van de schenker om aan hem te denken. Dertien jaren duurde zijn beproeving, totdat hij verhoogd wordt. Hoe is hij daarmee omgegaan? De Bijbel zegt er alleen het nodige over. Jozef heeft laten zien dat hij in liefde tot God en de naaste wilde leven. Zie zijn gedrag waardoor hij overste werd in het huis van Potifar en later in de gevangenis. Later ontmoet hij zijn broers. Hij is niet vergeten wat ze hem hebben misdaan. Hij noemt dat heel concreet als hij ze spreekt. Tegelijk aanvaardt hij het als Gods weg hem en zijn familie. Hij laat het ze wel voelen, maar hij neemt geen wraak. Hij aanvaardt ze. Omdat hij zichzelf als zondaar aanvaard wist door God.

Aan dat element wil ik tenslotte niet voorbij gaan. Er is vanuit menselijke ervaringen de psychologie veel te zeggen over een ingrijpend probleem als dat van jou. Tegelijk is hiermee niet het laatste woord te geven. Een christelijke wijze van omgaan daarmee kan alleen als we dat doen in afhankelijkheid van God en als we weten Zijn eigendom te zijn.

Als je weet dat je aanstaande man van je houdt, zal dat veel tegenwicht geven aan de ervaring van een gebrek aan liefde van ouders. Als je weet in Gods liefde geborgen te zijn, geeft dat een vaste bodem om met geduld om te gaan met je ouders en tijd en wijze te vinden om het er op een goed moment over te hebben. Niet om je te wreken, maar om iets te delen van de liefde die God je gaf. Dat is wat Jozef deed. Hij had er wel een lange weg van dertien jaar voor nodig sinds hij zijn ouderlijk huis gedwongen  verliet...

Dr. J. van der Wal

Dit artikel is beantwoord door

dr. J. van der Wal

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven