Vaderloze jeugd

dr. J. van der Wal | 4 reacties | 01-06-2011| 11:04

Ik ben een jongen, kom uit een groot gezin en ben opgegroeid zonder vader. Hij overleed toen ik nog maar 5 jaar oud was. Nu ik ruim 20 jaar oud ben en studeer, merk ik dat ik toch moeilijkheden heb (gehad) die mogelijk terug te voeren zijn op een vaderloze jeugd. Identiteitscrisis, moeilijk doorpakken in de studie (studievertraging), onzekerheid in relaties met of tot meisjes, kortom: veel twijfel. Nu weet ik wel dat ik mijn identiteit en zekerheid ten diepste kan vinden bij God. Omdat ik zelf op eigen houtje mijn eigen keuzes (heb) moet(en) maken, doe ik dat ook in het geloof. Op rationele wijze probeer ik God te leren kennen. En puur met het verstand kom ik in veel dingen ver, maar niet tot geloof. Vrienden heb ik wel, en ik ben ook wel sociaal aangelegd. Alleen voel ik me wel vaak eenzaam en onzeker, en weet ik niet waar mijn weg heen moet gaan. Waar moet ik heen, en wat moet ik doen?, zijn centrale vragen die ik op allerlei terrein stel. En dat is best lastig nu ik de leeftijd heb bereikt om zelf keuzes te moeten maken.

Je hebt je vraag duidelijk en levendig geformuleerd. Het beeld dat je me daardoor geeft, is dat van een jongvolwassene die op zoek is naar zijn identiteit. En dat is in die fase heel gewoon. Daarbij is het vaak ook een lastige fase, met veel onzekerheid, zelftwijfel en eenzaamheid.

"Identiteit" is te omschrijven als het gevoel of het besef dezelfde persoon te zijn in verschillende situaties en door de tijd heen. Dat maakt je ook herkenbaar als een persoon met eigen kenmerken. Iemand met een sterke identiteit past zich wel aan bij de omstandigheden van verschillende situaties zodat hij goed kan functioneren, maar hanteert daarbij wel dezelfde normen en is herkenbaar als dezelfde persoon. Iemand met een zwakke identiteit past zich niet alleen aan, maar gaat als het ware op in zijn omgeving. Bijv. voor het oog goed meedoen tijdens de cathechesatie en zich vervolgens moeiteloos storten in een dance party. Er is geen samenhang tussen het een en het ander.

In je vraag leg je een mogelijk verband tussen je zoeken naar een eigen identiteit en het verlies van je vader op vijfjarige leeftijd. Verschillende wetenschappers stellen dat ouders of ten minste de kwaliteit van de relatie met ouders een directe invloed heeft op de vorming van identiteit bij adolescenten. Adolescentie is een periode van verkennen en experimenteren, welke niet kan plaatsvinden wanneer er geen veilige basis is waar een jong volwassene naar terug kan keren. Ouderlijke steun en betrokkenheid, die zorgen voor dit veilige fundament, zijn cruciaal voor het verwerven van identiteit. Een hoge mate van emotionele steun hangt positief samen met het verwerven van identiteit. Dat betekent echter niet dat dit per se van beide ouders moet komen, al kan dat uiteraard wel een voordeel zijn.

Er zijn door overlijden en echtscheiding veel éénouder gezinnen. Onderzoek naar het verband tussen de samenstelling van het gezin (één of twee
ouders) en identiteitsvorming bij jong volwassenen toont meestal niet aan dat het voor de identiteitsvorming op zich heel veel uitmaakt of er twee of één ouders zijn. Wel is de kwaliteit van de relatie met de ouder(s) van belang, zoals hiervoor al gezegd is. Of dit voor jou geldt, kan ik op grond hiervan niet zeggen. Ik geef alleen de grote lijn aan.

Het meest waarschijnlijk is dat je te maken hebt met lastige kenmerken van je identiteitsontwikkeling die horen bij deze fase. Daar kan ik vervolgens nog wel iets meer van zeggen.

De manier waarop jong volwassenen hiermee om gaan, kan heel verschillend zijn. Je hebt adolescenten die hier helemaal niet mee bezig zijn. Zij leven nog gewoon hun leven zoals ze dat van huis uit gewend zijn en tonen weinig zelfstandige ontwikkeling.

Een andere groep laat wel iets zien van ontwikkeling, door keuzes die ze maken. Maar het zijn geen keuzes op grond van eigen overwegingen en voorkeuren. Ze kiezen omdat een ander het hen zegt. Ook dat is geen sterke identiteitsontwikkeling, want als er dingen tegenin komen, kan men de keuze gemakkelijk verlaten.

De derde groep bestaat uit adolescenten die bezig zijn met verkennen en experimenteren, maar nog niet goed weten wat er echt bij hen hoort. Ze hebben nog geen definitieve keuzes gemaakt. Dit zijn de jongeren die op weg zijn met identiteitsvorming, maar nog wel in een lastige fase van veel onzekerheid en twijfel verkeren. Dat lijkt me het meest op jou van toepassing.

De vierde groep bestaat uit degenen die hun keuzes hebben gemaakt en daarbij blijven in verschillende situaties en door de tijd heen. Dat ligt nog voor je, lijkt me.

Een ander belangrijk aspect wat ik wil noemen, is de manier of de persoonlijke stijl waarmee adolescenten hun identiteit ontwikkelen. De ene is informatie- en gedragsgericht. Dat wil zeggen dat je actief op zoek gaat naar nieuwe kennis en ervaringen en al doende ervaart wat bij je past en wat niet en zo komt tot stabiele keuzes en verbindingen. Een tweede is meer normatief. Dat wil zeggen dat je vooral afgaat op verwachtingen en opvattingen van belangrijke mensen uit je omgeving. De derde is vooral vermijdend. De adolescent durft niet te experimenteren en nieuwe dingen te ontdekken. Conflicten worden vermeden en keuzes komen niet echt tot stand op grond van persoonlijke afwegingen, maar meer om zich (tijdelijk) aan te passen aan wat anderen willen zien.

Bij jou krijg ik het gevoel dat je misschien een mix hebt van alle drie. Misschien doe je er goed aan wat meer voor de eerste stijl te kiezen en zo krachtige ervaringen op te doen over wie je wil zijn. Dat zal misschien gepaard gaan met pijnlijke ervaringen, teleurstellingen en botsingen, maar het is wel erg leerzaam voor je ontwikkeling. Om misverstanden te voorkomen: dit is geen pleidooi voor roekeloos of moreel bandeloos gedrag! Ik denk meer aan dingen als: een tijd diaconaal werk doen, op reis gaan met een groep leeftijdgenoten naar nieuwe gebieden, een bijbaan kiezen met voor jou nieuwe elementen, enz.

Nog even terug naar het gezin. Jongeren die opgroeien in een gezin dat een goede balans weet te vinden tussen enerzijds het toelaten en stimuleren van zelfstandigheid en anderzijds het betrokken blijven en toezicht houden, lijken de meeste kans te hebben op een evenwichtige ontwikkeling. Het is belangrijk dat dit er is en minder of er twee ouders zijn.

Adolescentie als ontwikkelingsperiode staat in het teken van een losmakingproces van ouders, om autonomie en zelfstandigheid te kunnen bereiken en een eigen identiteit te ontwikkelen. Dat loslaten is zowel voor de ouder als de jong volwassene moeilijk, maar wel noodzakelijk voor de identiteitsvorming.

Door de toenemende zelfstandigheid van de jongere kunnen meningsverschillen met ouders niet altijd worden vermeden. De adolescenten ontwikkelen zich tijdens hun adolescentieperiode het positiefst als het opvoedingsgedrag van ouders wordt gekenmerkt door een hoge mate van warmte en ondersteuning, gecombineerd met betrokkenheid en aanspreken als dat nodig is. Door een beroep te doen op zelfstandigheid en eisen te stellen die passen bij de mogelijkheden, leert een adolescent dat hij verantwoordelijk is voor zijn eigen handelen.

Behalve ouders, zijn ook vrienden heel belangrijk voor de identiteitsontwikkeling. Het is van groot belang dat je zegt dat je vrienden hebt, want met elkaar sta je sterker in het verkennen en experimenteren. Je kunt elkaar daarin al doende helpen. De vriendengroep heeft vaak heel specifieke gezamenlijke interesses, normen en waarden. Het maakt daarom nogal wat uit, tot welke groep vrienden je behoort. Niet voor niets zegt het spreekwoord: “zeg mij wie u vrienden zijn en ik zeg u wie u bent.”

Dr. J. van der Wal

Dit artikel is beantwoord door

dr. J. van der Wal

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven